Ortadoğu’da nüfuzu genişleyen İran’la yeni ABD yönetimi ve Türkiye arasında soğuk rüzgarlar esiyor. Bu iki ülke Rusya’yla ilişkileri geliştirmek isterken, Tahran-Moskova ittifakı soru işaretleri oluşturuyor. Uzmanlara göre İran, Rusya’nın ‘postmodern Avrasya imparatorluğu’ için kilit önemde.
İran’ın son dönemde Ortadoğu’da artan etkinliği, Türkiye ve Körfez ülkelerinde endişeye neden oluyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın İran karşıtı tutumu bölgede dengelerin değişmesi konusunda beklenti yaratırken, Tahran’ın bölgedeki en büyük müttefiki konumunda Rusya bulunuyor. İran Suriye’de ordu komutanları ve milis gruplarıyla Esad rejiminin yanında savaşıyor. Rusya ise rejimi hava kuvvetleriyle destekliyor. İran, Suriye’nin yanısıra Irak ve Yemen’deki çatışmalara da doğrudan müdahil olmuş durumda. ABD Başkanı Trump ise halefi Barack Obama’yı, “İran’ın Irak’ı ele geçirmesine izin vermekle” suçluyor. İran’la büyük güçler arasında yapılan nükleer anlaşmanın da iptal edilmesinden yana olan Trump yönetimi, geçen haftalarda Tahran’a yönelik yeni ekonomik yaptırımlara imza atmıştı. Öte yandan Donald Trump, İran’ın aksine Rusya ile ilişkilerin geliştirilmesini hedefliyor. Geçen haftalarda Amerikan basınına yansıyan haberlerde, Washington’ın İran’la Rusya’nın arasını açmayı hedeflediği öne sürülmüştü. Türkiye’nin de son aylarda Rusya ile ilişkilerinin güçlenmesinin ardından, Tahran-Moksova ittifakının geleceği merak konusu oldu. Dış politika dergisi Foreign Affairs’ta Ilan Berman imzasıyla yayımlanan makalede, iki ülke ilişkilerinin gelişmeye devam edeceği savunuluyor.
Rusya’da Viladimir Putin’in iktidara gelmesinden bu yana, Sovyetler Birliği dış politikasının güncellenmiş bir biçimini izlediğine dikkat çekilen makalede, Şangay İşbirliği Örgütü, Avrasya Ekonomik Birliği ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü gibi ortaklıklar üzerinden eski Sovyet nüfuz alanları üzerinde etkili olmaya çalıştığı değerlendirmesi yapılıyor. Putin’in dış politikasının sonucunun en iyi ‘postmodern Rus imparatorluğu’ ifadesiyle tanımlanabileceği öne sürülen yazıda, bu ‘imparatorluğun’ askeri güçten ziyade ekonomik ve siyasi bağımlılık ilişkileriyle varlığını sürdürdüğü ifade ediliyor. İran’ın da bu planlarda önemli bir yerinin olduğuna dikkat çekiliyor. İran’la askeri ve ticari işbirliğini artıran Rusya’nın, Tahran yönetimiyle Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin gelişmesini de sessizce teşvik ettiği belirtiliyor. İran’ın Rusya için asıl önemi ise Ortadoğu konusunda. Rusya’nın, Suriye savaşına müdahil olarak Ortadoğu’daki varlığını artırdığına dikkat çekilen makalede, bu bölgedeki gücünü artırması ve amaçlarını gerçekleştirmek için en güvenilir ortak olarak İran’ı gördüğüne dikkat çekiliyor. Bu nedenle Suriye’deki çatışmalara bulunacak çözümün, öyle veya böyle İran tarafından derinden etkileneceği ifade ediliyor.
Ilan Berman’a göre Moskova ile İran arasındaki yakınlaşmada ekonmik sebepler de önemli bir yere sahip. Zira Batı dünyası, Rusya’ya Ukrayna’daki savaşa müdahalesi nedeniyle ekonomik yaptırımlar uygularken, Tahran üzerinde de balistik füze denemeleri gerekçesiyle yaptırımlar bulunuyor. Son aylarda Rusya’nın İran’a en az 10 milyar dolar tutarında askeri malzeme sattığı kaydediliyor. Rusya’nın Suriye’deki savaşa ayda 150 milyon dolar harcadığı, ayrıca Kırım’ın ilhakının ardından bütçeye yılda yedi milyar dolarlık ek yük bindiği bir dönemde İran’la ekonomik ilişkilerin önemli olduğu vurgulanıyor.
AVRASYACILIK YÜKSELİŞTE
Rus diplomatik çevrelerinde, son yıllarda İran’la ittifaka önem veren ‘Avrasyacılık’ akımının yükselişte olduğu belirtiliyor. Foreign Affairs’ta yayımlanan makalede, bu akımın en ünlü mensubunun Putin’e yakınlığıyla bilinen siyaset bilimci Aleksandr Dugin olduğuna dikkat çekiliyor. Buna göre yeni bir ‘Rus uygarlık kimliğinin’ oluşturulmasını savunan Avrasyacılar, Ortadoğu’daki stratejik pozisyonundan dolayı İran’ı bu hedefe ulaşmada kritik bir müttefik olarak görüyor. Rusya’nın, İran’ı Şangay İşbirliği Örgütü’nde gözlemci statüsünden tam üye konumuna getirme çabalarının, Tahran’ın stratejik önemini gösteren bir işaret olduğu belirtiliyor. Buna karşın Çin, İran’ın tam üyeliğine karşı çıkıyor.
