2006-2015 yılları arasında gayrisafi yurtiçi hasılasını 1.2 milyar lira artıran Türkiye’de yabancı kontrollü üretim, yüzde 14,4’ten yüzde 14,1’e geriledi. Bu süre zarfında başta Hollanda olmak üzere pek çok ülkenin üretimdeki payında düşüş yaşandı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2015 yılına ilişkin ‘Yabancı kontrollü girişim istatistikleri’ni açıkladı. Buna göre, üretim değeri açısından 2015 yıllık sanayi ve hizmet istatistiklerinin (YSHİ) tam sayım kapsamındaki girişimlerde yabancı kontrol oranı yüzde 14,1 oldu. 2014’te yüzde 13,8 düzeyinde gerçekleşen oran, 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla yüzde 13,6 ve yüzde 13,4 seviyesinde bulunuyordu. Yabancıların Türkiye’de gerçekleştirdiği üretim oranı son 2012-2015 yılları arasında yükselmiş olsa da bu oran 2009 yılının oldukça gerisinde. 2008 krizinin en yoğun hissedildiği 2009 senesinde yüzde 15,4 olan yabancıların toplam üretimdeki payı, bu tarihten sonra düşüşe geçti ve hâlâ yakalanamadı.
İmalat sanayisindeki alt sektörlere bakıldığında, en yüksek yabancı kontrol oranı yüzde 84,7 ile ‘tütün ürünleri imalatı’nda görüldü. İkinci sırada yüzde 44,8 ile ‘motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler imalatı’, üçüncü sırada yüzde 39,5 ile ‘temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı’ sektörleri yer aldı. İmalat sanayisinde girişimlerin faaliyet gösterdikleri grupların teknoloji düzeylerine bakıldığında, yabancı kontrollü üretimin yüzde 54,7 ile orta-yüksek teknolojili grupta yoğunlaştığı belirlendi. Yüksek teknolojili grup yüzde 4,5, orta-düşük teknolojili grup yüzde 17,5, düşük teknolojili grup yüzde 23,4 paya sahip oldu.
Sanayi ve hizmet sektörlerindeki toplam yabancı kontrolün kısımlara dağılımı ise şu şekilde gerçekleşti: İmalat yüzde 7,5 Perakende ticaret yüzde 2,0 İletişim yüzde 1,3 Ulaştırma yüzde 0,7 Elektrik, gaz, buhar dağıtımı yüzde 0,6 İnşaat yüzde 0,5 İdari ve destek hizmet faaliyetleri yüzde 0,5 Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler yüzde 0,4 Madencilik yüzde 0,2 Su temini yüzde 0,2 Konaklama ve yiyecek yüzde 0,2 Sağlık faaliyetleri yüzde 0,1
Yabancı kontrollü girişim, yurt içinde faaliyet gösteren ancak doğrudan veya dolaylı yurt dışında yerleşik bir birim tarafından kontrol edilen girişim olarak tanımlanıyor. Çalışmanın kapsamını, 2015 YSHİ araştırmasının tam sayım kapsamındaki 111 bin 735 girişim oluşturuyor. Bu girişimler, 2015 YSHİ’deki tüm girişimlere ait üretim değerinin yaklaşık yüzde 85’ine sahip ve 2 bin 622’si yabancı kontrolünde bulunuyor.
HOLLANDA’DA KAYIP BÜYÜK
Yabancı kontrollü üretimin ülkelere göre dağılımına bakıldığında ise son dönemde ilişkilerimizin sıkıntıda olduğu Hollanda’daki düşüş dikkat çekici. 2006 yılında toplam üretimin yüzde 1,7’isini gerçekleştiren Hollandalı üreticilerin bu oranı, 20015 yılında yüzde 1’e geriledi. Aynı tarihler arasında bu oran Fransa’da yüzde 1,9’dan yüzde 1,6’ya, ABD’de ise yüzde 1,8’den yüzde 1,7’ye geriledi. Ülkemizdeki yabancılar arasında üretimde en fazla orana sahip Almanya’da ise oran 9 yılda değişim göstermedi ve yüzde 2,4’te sabit kaldı. Üretimde ilk 4 sırada yer alan ülkelerin yanı sıra 7’nci sırada yer alan Japon üreticilerdeki kayıp da dikkat çekici oldu. Japon üreticilerin üretim oranı 2006 yılında yüzde 1,1 olan Japon üreticilerin toplam üretimdeki oranı 2015’te yüzde 0,6’ya düştü. Yabancı kontrolünde olan üretimlerde ufak çaplı artışlar yaşanan ülkeler de oldu. Söz konusu tarihler arasında yüzde 0 olan Azeri üreticilerin oranı yüzde 0,3’e, Güney Kore’de ise yüzde 0,2’de yüzde 0,7’ye yükselişler yaşandı.
MADENLERE KANADA HAKİM
Kısımlardaki yabancı kontrolünün ülkelere göre dağılımına bakıldığında madencilik ve taş ocakçılığında Kanadalı üreticilerin hakimiyeti göze çapıyor. Bu alanda faaliyet gösteren Kanadalı üreticilerin oranı toplamın yüzde 47,7’sini oluşturuyor. İmalat sanayinde Almanya yüzde 20,1 ile liderlik koltuğunda yer alırken bu ülke yüzde 34,4 ile elektrik, gaz ve buhar dağıtımında da ilk sırada yer aldı. Yabancı kontrolünde bulunan kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetlerinin yüzde 60,4’ünü Taylandlı üreticiler gerçekleştirirken, inşaat sektöründe Güney Koreli üreticiler yüzde 14,4’lük oranla ilk sırada yer aldı. Konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetlerinde ise İngiliz firmalar yüzde 40,5’lik oranla açık ara üstünlük kurmuş durumda.
