Görüşler

Bülent Aras yazdı: Peri masallarının kötü karakterleri gerçek de kahramanları neden olmasın?

Bülent Aras yazdı: Peri masallarının kötü karakterleri gerçek de kahramanları neden olmasın?

Modern ulus yaratımının en önemli ayağı devletin güvenliği. Şiddetin bu noktada tekel olarak tekelleşmesi de bu amaçla meşrulaşan bir adım. Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Bülent Aras, ‘Suyun Sesi’ filmi üzerinden devlet, şiddet ve hegomonya döngüsünü analiz ediyor.

Suyun Şekli peri masalı kıvamında bir film. İlk bakışta Güzel ve Çirkin’i anımsatıyor. Soğuk Savaş Amerika’sında sessiz Elisa devlete ait gizli araştırmaların yapıldığı yüksek güvenlikli bir laboratuvarda temizlikçi olarak çalışıyor. Laboratuvara araştırma maksadıyla getirilen “yaratık” Elisa’nın hayatını değiştiriyor. Şiddete maruz kalan ve acı çeken yaratıkla iletişime geçen Elisa, risk alarak yardım etmeye çalışıyor. Elisa yegane arkadaşları olan ressam komşusu ve iş arkadaşını “yaratığı” kaçırma girişiminde kendine “suç ortağı” yapıyor. Laboratuvarda çalışan kimliği gizli Rus ajanı bilim adamının yönlendirmesi ile “yaratığı” hayatta tutmayı başarıyor.

“Yaratığa” acımasızca işkence eden devlet ajanı Richard karşılarındaki en büyük tehlike. “Yaratığa” kötü davranışları yanında Elisa’yı istismar etmeye çalışan Richard eşi ve iki çocuğu ile bir aile babası. Pozitif düşünce üzerine okuyor. Cadillac sürüyor ve geleceğin arabası olduğu söylenen yeni model bir Cadillac alması için beş dakikalık bir süre yeterli oluyor. Sisteme bağlılığı ve hiyerarşiye inancıyla resmi ideolojinin ete kemiğe bürünmüş şekli Richard. Filmde bol yıldızlı generalin favori ajanı. Sovyetlere karşı üstünlük sağlamalarına yarayacak “yaratık” onun kontrolünde. Bu keşif en iyi şekilde değerlendirilecek, devletin gücüne güç katacak, hatta en büyük düşmanı mağlup etmenin aracı olacak. Ancak beklenmeyen bir şey oluyor. Aklına gelmeyecek şekilde Elisa arkadaşlarının yardımıyla “yaratığı” elinden kaçırıyor.

AMİRLERİNE YALAN SÖYLEYEN AJAN

Diğer devlet ajanı Sovyetlere çalışan casus bilim adamı. Kritik görevdeki bilim adamı “yaratığın” öldürülmesini istemiyor. Kaçmasına göz yumarak ve Elisa’ya yardım ederek, görevine ihanet ediyor. Bağlı bulunduğu amirlerine yalan söyleyerek ihanetini pekiştiriyor. Ancak kısa sürede ihaneti ortaya çıkıyor. “Yaratığın” Amazonlardan getirilmesi aynı zamanda Sovyet ve Amerikan kolonyalizmini ve dünyanın geri kalanını birbirlerine üstünlük kurmak için nasıl mücadele alanı haline getirdiklerini gösteriyor.

Richard, “yaratık” elinden kaçtıktan sonra, zor duruma düşüyor. General için ve devlet için daha önce yaptıklarının bir anlamı yok. Kendisine emanet edilen “yaratığı” bulamazsa tamamen boşa çıkacak ve sistemden silinecek. Gerek Richard, gerekse bilim adamında yapısal şiddetin katmanlarını, yukarıdan aşağı herkesin çeşitli ölçekte şiddete maruz kaldığını görüyoruz. Richard orta seviye muktedir rolünde acımasız davranırken, yüksek seviyedeki muktedir Richard’a şiddet uyguluyor. Sovyet ajanlar artık devlet düşmanı olan kendi casuslarını vicdansizca ortadan kaldırmaya girişiyor.

Hegemonya-hiyerarşi-şiddet sarmalında Richard ve bilim adamı sistemi sürdüren makbuller aslında. Ancak sistem dışına çıkmaları da an meselesi. Bedeli ise ya bilim adamı gibi infaz edilmek, ya da Richard gibi şiddetin her türlüsünü uygulayabilecek bir makina haline gelmek. Richard’ın yaralanan parmağının kangren olması bir anlamda şiddet sisteminin kötülüğünü, kokuşmuşluğunu simgeliyor. İnsana uymayan bir sistem, parça parça insandan koparıp onu bitiriyor.

Elisa, ressam komşusu ve iş arkadaşı tedirgin bir hayat yaşıyor. İşlerini korumak, yaptıklarının farkedilmesi, çevreden az da olsa beğeni arayışındalar. Ortak özellikleri Elisa’nın konuşamaması diğerlerinin ise yalnızlıklarından, ötekileştirilmelerinden ötürü “seslerinin” olmaması. Orta düzeydeki makbullerin yönlendirdiği bir hayatları var. Modern hayatın gereği iş bölümü ile saat gibi işleyen bir rutinleri var.

Elisa kendi sessizliği içerisinde “yaratık” ile iletişime geçince sadece suyun sesini değil aynı zamanda ne söylediğini duyuyor. Duyabilmesi ise “yaratığin” maruz kaldığı şiddete isyanı ile mümkün oluyor. Şiddete karşı durmazsa insan nasıl insan olabilir ki? Makbul olmak değil, insan/birey olma arayışı Elisa’yı farklılaştıran şey. Bu etki ile arkadaşlarını kendine inandırıyor, şiddet sistemi karşısında ise devlet düşmanı haline geliyor. Filmde arka planda yer alan 1960’ların Yurttaş Hareketi görüntüleri siyasi atmosferin çıkış arayışları yönünde olduğu mesajını da veriyor.

‘ŞİDDETİN TEKELLEŞMESİ’

Modern ulus-devletin ürettiği ulusal güvenlik devleti için en üst seviyede güvenlik konusu rejimin/devletin güvenliği. Bu güvenlik birey ve toplumun rağmına işleyebiliyor. Bu durumu mümkün kılan ise şiddet tekeli. Bu tekel sadece kaba kuvvet değil, eğitimden propagandaya oradan siyasal baskıya kadar geniş alanı işlevselleştiren bir çerçeve. Güçlü, etkin ve yaygın tek seslilik ve sadakat ilişkileri korkuya dayalı güvenliği mümkün kılıyor. Bireyin güvenliği ise devleti karşısına alırsa düşman-tehdit tanımları ile devletin karşısında, ötekileştirilen bir konuma düşüyor.

Filmdeki “yaratık” bir anlamda sesi olmayanların, şiddetle baskılananların çıkış yolu. Aynı zamanda bir masal kahramanı, muhtemel bir süper kahraman. Sessizlere ses veriyor, korku saçanları korkutuyor, kötüleri cezalandırıyor. Sesi kesilen insan/birey kendi hayal kahramanını üretiyor. Belki hayallere sığınma, belki de cesaret arayışıdır bu. Ressam cinsel kimliği, Elisa’nın arkadaşının Afro-Amerikan olmasıyla bu grup aslında küçük bir ötekiler evreni. Bir kurtarma misyonunda bir araya gelmeleri insanı araçsallaştıran, ideolojik gayelere feda eden, hayat tarzı dayatan, sınırlarını belirleyen sofistike şiddet sistemine isyan.

Suyun Sesi, Kara Panter ve Coco ile birlikte düşünüldüğünde “ötekinin” sinemada kendine yer bulmaya başladığını gösteriyor. Kara Panter’in Siyah Eğlence (Black Entertainment), Suyun Sesi’nin Harikulade Gerçekcilik (Marvelous Realism) ekollerinin ürünü olması, yaygın eğlence kültürünün sınırlarının genişlemesi anlamına geliyor. Siyasi kritiğin, semboller ve gerçek ötesi temsillerle biraya gelmesi Nobel ödüllü Marquez’i hatırlatıyor. Filmin yönetmeni Del Toro’nun Latin Amerikalı olması ve İspanyol asıllıların kendi ses arayışları filmin hikayesinde etkili olmuşa benziyor.

Peri masallarına inananlar için güzel bir film Suyun Sesi. İdeolojik devlet yapısının insanı nasıl köşeye sıkıştırdığı, yabancılaştırdığı, yalnızlaştırdığının hikayesi. İnsana dayatılan gündelik hayatın güzel ve çirkinlerinin nasıl anlamsızlaşabileceğini anlatıyor. Makbullerin görevi diğerlerini daha az insan hissettirmek. Richard’ın sürekli yanında taşıdığı elektrikli sopa ile sembolize ettiği sürekli bir korku salma durumu. Öte yandan, suyun sesini herkes duyuyor ancak anlamak için biraz gayret gerekiyor. İnsan olmaktan uzaklaşan yanları bir tarafa bırakarak, koruyabildiğimiz özelliklerimizle bakmak, görmek, dinlemek. Elisa “yaratığa” katı yumurta veriyor, konuşmadan vücut dili ile anlaşıyor. Sofistike teknolojiye kaşı sıradan insanın gündelik hayatının karşı koyma imkanını sergiliyor. Her ne kadar hiçbir zaman bu karşı koymanın eşit şartlar altında olmayacağı bilinse de.

Güçlülerin dünyasında sesi çıkmayan Elisa için “yaratık” baskı ve sıkışmışlıktan bir kaçış. Elisa’nın “yaratık” ile yaşadığı kendi peri masalı. “Yaratığın” şekilsiz olması bir sorun değil, tam tersine Elisa için ümit ve aşk kaynağı. Peri masallarındaki kötü karakterler nerdeyse gündelik hayatta karşımıza çıkan, karşılaştırdığımızda işte şu, masaldaki şunun karşılığı dediklerimiz. Neden peki kahramanlar da gerçek olmasın. Gerçek ve hayalin bir arada görüldüğü karmaşık bir dünyada yaşamıyor muyuz? Belki kahraman uzakta değildir, Elisa’nın ki gibi peri masalları gerçektir. Hala ümit var. İnanır mısınız siz de?

Hegemonya-hiyerarşi-şiddet sarmalında Richard ve bilim adamı sistemi sürdüren makbuller aslında. Ancak sistem dışına çıkmaları da an meselesi.

YORUMLAR
YORUM YAZ
UYARI: Hakaret, küfür, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış, Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır. (!) işaretine tıklayarak yorumla ilgili şikayetinizi editöre bildirebilirsiniz.
Bunlar da İlginizi Çekebilir