19’uncu yüzyıl İstanbul’unda kültür hayatı ile devlet bürokrasisini çok yakından izleyen Said Naum-Duhani’nin kaleme aldığı ‘Eski İnsanlar Eski Evler’ Beyoğlu’nu en ince ayrıntısına kadar tanıtıyor. Kitapta bugün bir ‘taş’tan ibaret olan yapıların ve onların içinde yaşayanların hikâyesi üç farklı güzergâhtan inceleniyor. Kitabı okurken Beyoğlu’nu adım adım gezeceksiniz.
Said Naum-Duhani’nin ‘Eski İnsanlar Eski Evler’i, Beyoğlu’nun 19’uncu yüzyıldaki sosyal topoğrafyasını ele alan, Cemal Süreya’nın ustalıklı çevirisi, Çelik Gülersoy’un yazar Said Naum-Duhani hakkında kaleme aldığı benzersiz portre yazısı eşliğinde okurlarla buluşan bir çalışma. Kitabın Fransızca ilk basımı 1947 yılında, Türkçe ilk basımı 1982 yılında Çelik Gülersoy yönetimindeki Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu tarafından yapılmıştı. 1947’deki ilk baskısı saman kağıda, fotoğrafsız küçük bir kitap halinde yapılan eser, 1982 yılında tarihe tanıklık eden fotoğraflar eşliğinde Cemal Süreya çevirisi ile yeniden okurlarla buluştu. Kırmızı Kedi Yayınevi etiketiyle raflarda yeniden yerini alan çalışma; üç ayrı güzergâh üzerinden 19’uncu yüzyıl Beyoğlu’sunda adım adım okurları gezintiye çıkarıyor. Kitapta da belirtildiği gibi; “Elinizdeki kitap bir tarih incelemesi olmadığı gibi akademik bir çalışma da değildir, geçmişe doğru bir gezinti söz konusu aslında.”
19. yüzyıl İstanbul’unda ticaret burjuvazisinin yerleşim çevreleri, bugün bir ‘taş’tan ibaret olan yapıların ve o yapıların içindeki ‘insanların’ hikâyesi üç farklı yoldan / güzergâhtan inceleniyor... Birinci yol; Tepebaşı yoluyla Altıncı Daire (Eski Belediye VI. Dairesi)-Galatasaray. İkinci yol; İstiklâl Caddesi yoluyla Tünel Meydanı-Galatasaray. Son olarak üçüncü yol; Galatasaray-Taksim Meydanı-Ayazpaşa. Bu güzergâhlar için Melih Cevdet Anday ise şu sözleri söylüyor: “İşte bu üç yol üzerindeki eski yapılar ve o yapılarda oturan eski insanlar, bir usta yönetmenin elinden çıkmış bir filmdeki gibi bir bir gözlerimizin önünde canlanıyor. Bu yalnızca İstanbul’un bir semtini değil, yalnızca İstanbul’u da değil, Batılı anapara merkezlerince buraya görevli olarak gönderilen yabancıların ve onlara ortak durumda olan levantenlerin yarı-sömürge yapmak istedikleri Türkiye’yi anlatan ilginç bir sergilemedir. Elimde bu kitapla o yolları gezeceğim.”
Çelik Gülersoy, kaleme aldığı portre yazısında ‘Eski İnsanlar Eski Evler’in kendi türünde hem ilk yazılmış hem de benzersiz kalmış çok değerli bir kaynak olduğunu belirterek “Beyoğlu’nun iki ana caddesi üstündeki yapıların birçoğunu kapı kapı, yapılış ve içlerindeki hayatın kısa hikayeleriyle veren, Türkiye’de bir ikincisi yazılmamış orijinal bir eser” diyor. Gülersoy, Duhanî ‘yi anlatırken ise şu ifadeleri kullanıyor: “Kitabın kendisi için en başa koyduğum bu birkaç satırdan fazlasını, yazan için yazmam gerekir. Çünkü eser ne kadar orijinal ise, sahibi de o derece ilgiye değer bir şahsiyetti. Ben de uzun yıllar onunla beraber çalışmış, yani gençliğimi onun yanında geçirmiş bir yakınıydım. Bu kitabın yazarı, kendisiyle halef- selef olduğumuz bir ustamdı. Üstatlık iddiasında bulunmayan, dünyaya gizlice küsmüş, çevreden kendini koparmış ve şaşılacak kadar bir başarıyla hatıraları içinde yaşayan bir kalem sahibi idi.”
Said Naum-Duhani, Osmanlı Hariciye Nezareti Müsteşarlığı, İkinci Meşrutiyet’ten sonra Nafıa Nazırlığı ve bir dönem Paris Sefirliği yapmış Naum Paşa’nın oğlu. Doğu’nun ilk opera-tiyatrosunu Abdülmecid’in yardım ve desteğini alarak Beyoğlu’nda açan Mikail ve Yusuf Nazım kardeşlerin yeğeni. Babası Osmanlı İmparatorluğu’nun Lübnan Mutasarrıfı olduğu sırada Beyrut’taki Beyteddin Sarayı’nda dünyaya gelen Duhani, gençlik yıllarını Belle Epoque döneminin Paris’inde geçirir ancak yaşadığı bir felaketin ardından inzivaya çekilir. Yaşamı, son 37 yılını geçirdiği İstanbul’daki küçük çatı katında hazin bir şekilde son bulur. Dönemin İstanbul’unda kültür hayatı ile devlet bürokrasisini çok yakından izlemiş bir kişi olarak, Beyoğlu’nu ele aldığı iki de kitap yazdı. Bunlardan ilki olan Eski İnsanlar Eski Evler: 19. Yüzyılda Beyoğlu’nun Sosyal Topoğrafyası’nda Beyoğlu’nda yıllarca arşınladığı tüm o cadde ve sokakları, İstiklâl Caddesi’ni merkez alarak zihninde yeniden canlandırıyor. Belleğinde ilk günkü gibi taze ve diri bir şekilde muhafaza ettiği olayları aktarırken onları yeniden yaşar gibidir. Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk yıllarına tanıklık etmiş bilge bir kişi olarak, biriktirdiği anıların muhteviyatı, tanıdığı kişilerin miktarı ve anımsadığı detayların çeşitliliğiyle Beyoğlu’nun gayriresmi tarihinin ve 19. yüzyıl İstanbul’unda gündelik hayatın izini sürmek mümkündür.
