Sinan Yılmaz, ‘Altın Şehir - Üsküdar Kitabı’nda bu ilçeyi tarihi, mimarisi ve kültürüyle anlatıyor. Böylesine kapsamlı bir çalışmaya imza atan Yılmaz, ilçenin edebiyatla ilişkisine de dikkat çekiyor: “Tanpınar’ın Huzur romanındaki Mümtaz ve Nuran’ı Üsküdar’ın kendisidir. Gülnüş Emetullah Valide Sultan’ın türbesini Üsküdar’dan çıkarırsanız onları da öldürmüş olursunuz. Bırakın Atik Valide’nin kendisini, sadece şadırvanını bile dışarı çıkarırsanız, Yahya Kemal’in ‘Ziyaret’ şiirini çöpe atarsınız.”
ERKUT TEZERDİ
Bahçeleri, çeşmeleri, külliyeleri, caddeleri ve saraylarıyla Yeditepe’nin en eski yerleşim yerlerinden Üsküdar romanlara, şiirlere ve filmlere konu ediliyor. Peki, bu ilçe neden bu kadar önemli? Şemsi Paşa Camii, Edib Efendi Yalısı, Beylerbeyi Sarayı ve daha niceleri bu bölgeye neler katıyor. ‘Altın Şehir - Üsküdar Kitabı’nın yazarı Sinan Yılmaz’a “Üsküdar’dan neyi çıkarırsak semtte bozulma meydana gelir?” sorusunu yönelttik, Yılmaz “Aklınıza gelebilecek en küçük şey” cevabını veriyor. Üsküdar sevdası nedeniyle böyle kapsamlı bir kitabı hazırladığını söyleyen Yılmaz’la Altın Şehri ve edebiyatla ilişkisini konuştuk.
Üsküdar’ı böyle kapsamlı bir kitaba konu etmenizin temel nedeni nedir?
Tabii ki en başta Üsküdar’a olan sevdamız. 2010’da Üsküdar’a yerleştiğimde yuvama dönmüş gibi hissetmiştim kendimi. Bir diğer hissettiğim şey de bu yuvaya bir borcum olduğu duygusuydu.
Kitabı yazarken ilk kez ortaya serilen veya sizi en çok etkileyen bilgiler oldu mu?
Kitap bitti, yayımlandı, ben karşılaşmaya devam ediyorum. ‘Huzur’ romanını hatırlayın lütfen. ‘Üsküdar bir hazine idi. Bir türlü bitmiyordu’ diyen Tanpınar’a rahmet olsun. Bitmiyor Üsküdar. Ömrümüz bitecek ama Üsküdar bitmeyecek. Sayısız misal vermek mümkün bu konuda. Ama ben en çok insana değen hikâyelerden etkilendiğimi belirtmeliyim. Mesela ben Beylerbeyi’ni hep sevdim. Ama Mahmud Celaleddin Efendi’nin kaleminden nice güzel yazının burada döküldüğünü düşününce daha çok sevdim, Refik Halid’in burada doğduğunu, Ruşen Eşref’in manolyaya burada vurulduğunu öğrenince, Asaf Halet Çelebi’nin burada yaşadığını, sonsuzluğa buradan uğurlandığını öğrenince daha çok sevdim. Çengelköy’deki Şeyh Nevruz Camii çok güzeldir mesela. Ama Mehmet Akif’in bu caminin son cemaat yerinde tefekküre çekildiği bilgisi daha da güzeldir.
Kitapta Üsküdar’a neden “Altın Şehir” denildiğini gerek mitolojik hikâyeler gerekse de tarihi olaylarla detaylı bir şekilde okuyucuya sunuyorsunuz. Bu öykülerden sizce hangisi daha inandırıcı? Bir ayrım yapmak mümkün mü?
Üsküdar’ın bilinen ilk adı altın şehir manasına gelen Khrisopolis. Kimi kaynaklar, güneşin batışı sırasında ufukların altın sarısı bir renge bürünmesi ile bu isim arasında bağlantı kurmuş. Kimi kaynaklar, Miken prensi Khrisen’in burada hayatını kaybettiği ve buraya gömüldüğü için onun adına izafeten buraya Khrisopolis denmiş olabileceğini belirtmiş. Kimi kaynaklar da toplanan vergilere bağlı olarak muhitin zenginleşmesi sonucunda böyle bir ismin ortaya çıktığını ifade etmiş. Ben en çok ufukları sarıya boyayan günbatımı rivayetini kendime yakın bulurum. Khrisen unutulup gitmiş, aynı şekilde vergi toplayan gemiler de. Ama ufuklar, her ne kadar betonla, korkunç ve çirkin bir yapılaşma ile eski ihtişamını özlüyor, özletiyor olsa da hala bir şekilde karşımızda. Tabii bu hissi bir mülahaza ama Üsküdar ile kurduğunuz ünsiyet zamanla sizi bu noktaya taşıyor. Aklınıza Yahya Kemal’in ‘Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangir’den bak / Bir zaman kendini karşındaki rüyaya bırak’ dizeleri geliyor, bu hissilik adeta bir vecd noktasına ulaşıyor. Ancak şu da ayrı bir gerçek. Üsküdar isminin kaynağı ile ilgili dahi birbirinden farklı üç rivayet var iken, Altın Şehir ismine dair bir netlik beklemek çok zor.
Üsküdar’dan neyi dışarı çıkarırsanız Üsküdar’ın yapısında büyük bir bozulma meydana gelir?
Üsküdar’a ait olan ne varsa, aklınıza gelebilecek en küçük şey buraya aittir ve gözümüz misali korunmalıdır. Böyle bir soruya pek tabii olarak birbirinden farklı cevaplar alırsınız. Bağlarbaşı’nda, Selamsız’da yaşayan, çocukluğu burada geçen, anılarını bu muhitte biriktiren bir insana böyle bir sual yönelttiğinizde size Çinili Camii diyecektir, Surp Haç Kilisesi diyecektir. Kandilli’ye gidin ve orada sorun, birileri muhakkak Edib Efendi Yalısı’nı alıp götürürseniz bu rıhtım anlamını yitirir diyecektir. Şemsi Paşa, Mihrimah Sultan, Yeni Valide, Ayazma, Atik Valide. Bunlardan herhangi birinin olmaması bir ömürlük ağıta vesiledir. Huzur romanından bahsetmiştik. Bu romanın tıpkı Mümtaz ve Nuran gibi bir kahramanı da Üsküdar’ın kendisidir. Mümtaz ve Nuran hala yaşıyor. Gülnüş Emetullah Valide Sultan’ın türbesini Üsküdar’dan çıkarırsanız onları da öldürmüş olursunuz. Bırakın Atik Valide’nin kendisini, sadece şadırvanını bile Üsküdar’dan dışarı çıkarırsanız, Yahya Kemal’in Ziyaret şiirini çöpe atmış olursunuz.
ŞEMSİ PAŞA CAMİİ PROJESİ TAMAMEN İPTAL EDİLMELİ
Geçtiğimiz günlerde kazıklı yolla denizle bağlantısı kesilmesi gündeme gelen ve zarar gören Şemsi Paşa Camii’nin önemi hakkında neler söylersiniz?
İlçenin sembol yapılarından biri olmayı başarmıştır burası. Sıkıntılı süreçlerden geçerek günümüze gelmiş. Özellikle 1930’lu yılların sonunda perişan bir halde olduğunu biliyoruz. Önemli gayretler ile yok olup gitmekten kurtulmuş. Sonradan yapılan şeyler de yapıya güzellik katabilir. Şehrin küçük camilerine tutkun insanlarımız vardır. Onlara en çok hangi camileri sevdiklerini sorun. Tamamına yakınının ilk sıraya Şemsi Paşa’yı koyduğunu göreceksiniz. Bu bile Şemsi Paşa Camii’nin önemini özetlemeye yeter sanırım. Bir de işin acı bir tarafı var. Nedir o? Şemsi Paşa, kendisini korumak noktasında en fazla hassasiyet sahibi olması gereken makamların aldığı kararla zarar gördü. Şemsi Paşa’yı korumak için, onu en fazla koruması, kollaması gerekenlere karşı sesimizi yükseltmek zorunda kalmanın ne türlü bir izahı olabilir ki!
