Shakespeare’in değil Leskov’un Lady Macbeth’i

02/09/2017 02:20

Tolstoy’un “Dostoyevski’nin bu kadar çok okunması gariptir. Buna karşılık, Leskov’un okunmamasını bir türlü anlayamıyorum” dediği Rus yazar Nikolay Leskov’un ‘Mtsenskli Lady Macbeth’i, acımasız bir kadının portresini okuyucuya sunuyor. Türk okurla daha birkaç yıl önce buluşan bu kıyıda, köşede kalmış öyküyü okurken şaşıracaksınız.

İngiliz yazar William Shakespeare’in ‘Macbeth’ adlı eserindeki Lady Macbeth’i duymayan kalmamıştır. Kocasını, tahta geçmesi için İskoçya kralını öldürmeye ikna eden bir kadındır. Ama orada Macbeth’i sadece karısı etkilemez; cadılar, arzuları, tutkuları onu malum yolda ilerletir. Rus yazar Nikolay Leskov’un ‘Mtsenskli Lady Macbeth’ öyküsündeki karakter ise Shakespeare’in Lady Macbeth’inden farklı. Leskov, dünyada çok bilinen bu öyküsünde tıpkı Tolstoy’un Anna Karenina’sındaki gibi yasak bir aşkı anlatıyor. Öykünün kahramanı Katerina Lvovna Izmailova. Ona Lady Macbeth lakabının takılmasına neden olan ise yüzüstü bırakılacağını bile bile yaşadığı yasak ilişki, bu uğurda attığı cesur adımlar ve işlediği cinayetler...

İlk kez 1865 yılında Dostoyevski’nin ‘Epoch’ adlı dergisinde yayımlanan bu hikaye, 1934’te opera olarak sahnelendi. 1962’de ise ‘Sibiryalı Lady Macbeth’ olarak filme uyarlandı. Romandan uyarlama bir başka film ise İngilizler tarafından çekildi ve geçen aylarda gösterime girmişti. 19’uncu yüzyılda yaşayan genç bir kızın ‘gelin olarak’ orta yaşta bir adama satılan Izmailova’nın ne kadar unutulmaz bir isim olduğu kitabın daha ilk paragrafında anlatılıyor ve okura “Bu kadın ne yaptı da unutulmuyor” dedirtiyor: “Bizim buralarda bazen öyle kişilerle karşılaşırsın ki görüşmenin üzerinden ne kadar geçerse geçsin için titremeden anımsayamazsın. Bunlardan birisi de bir zamanlar korkunç bir drama neden olan ve bu olaydan sonra bizim soyluların, içlerinden kaygısız birinin sözleriyle Mtsenskli Lady Macbeth diye adlandırdıkları tüccar karısı Katerina Lvovna İzmaylova’dır.”

50 yaşını geçmiş bir erkekle evlenen ve beş yıllık evliliği süresince çocuk sahibi olmayan çiftin hayatı öyle sıkıcıdır ki... Bunu Katerina’nın boş odaları dolaşmasından, sonra bir daha dolaşmasından, sıkıntıdan esnemesinden, biraz çevresini izleyip tekrar esneyip uyuyacağı için mutlu olmasından, uyandığında tekrar sıkılmasından anlıyoruz. Bir de buna kocasının şefkat eksikliği eklenince dahası bütün hepsinin kimsenin umurunda bile olmaması kitabın kahramanını öykünün temeli olan ilişkiler yumağına sürüklüyor. Bir gün yine esneyip dururken, “Kalkayım bari biraz avluda dolaşayım ya da bahçede gezineyim” diyen Katerina, bahçedeki işçilerden Sergey’in komplimanlarına maruz kalıp tamamen unuttuğu ilgiye nail olunca bir aşk başlıyor. Yazar bunları anlatırken kadının bunları yaşamakta aslında ne kadar haklı olduğunu da yansıtıyor. Sergey’in kadına yaptığı kur, kadının mutsuz hayatı ve son derece sıkılması onu onları bir aşka sürüklüyor.

Aslında konu son derece sıradan ama Leskov’un bu sıradan konuyu ilginç ve zengin anlatımı okuru çekiyor. Öyküyü okurken bazen kahramanların yaptıklarına kahkahayla gülüyorsunuz bazen gözlerinizi fal taşı kadar açıyorsunuz şaşkınlıktan. 15 bölümden oluşan bu uzun öykü öyle bir finalle son buluyor ki, bu Lady Macbeth’in Shakespeare’in Lady Macbeth’inden daha acımasız olduğunun farkına varıyorsunuz.

DOSTOYEVSKİ KADAR OKUNMAMASINI ANLAYAMIYORUM

Rus gazeteci, romancı ve kısa öykü yazarı Nikolay Semyonoviç Leskov, 1831-1895 yılları arasında yaşadı. Pek çok öyküye imza atan Leskov, her ne kadar diğer Rus yazarların gölgesinde kalmış olsa da hatırı sayılır bir okur kitlesine sahip. 2013 yılına kadar Türkçeye bir kitabı çevrilmeyen yazarla Türk okuru Okuyan Us Yayınları’ndan çıkan Mtsensk İlçesi’nin Lady Macbeth’i adlı kitabı sayesinde tanıştı. Bu kitap şimdi de Dedalus Yayınları tarafından Rusçadan Türkçeye çevrilerek yayımlandı. Yayınevi geçen yıl yazarın ‘Eski Zaman Delileri’ adlı kitabını çıkarmıştı. Yazarın Türkçede ‘Büyülü Gezgin’ adlı bir kitabı daha bulunuyor. Everest Yayınları tarafından yayımlanan “9. dereceden memur Kovalev bir sabah uyandığında burnunu yerinde bulamaz” cümlesiyle başlayan eserde Leskov askerlerin, rahiplerin, serflerin, prenslerin, çılgın Tatarların ve Çingenelerin cirit attığı, büyülü, düşsel, kabına sığmaz bir Rusya anlatıyor. Tolstoy’un “Leskov, ekonomik ilerlemenin yetersizliğine işaret eden ilk yazardır... Dostoyevski’nin bu kadar çok okunması gariptir... Buna karşılık, Leskov’un okunmamasını bir türlü anlayamıyorum. Leskov, hakikate sadık bir yazar” dediği Leskov’a Alberto Manguel şu yorumu yapıyor: “Leskov olmadan Bulgakov olmazdı, Çehov da, dahası Garcia Marquez de, Julio Cortazar da olmazdı. Leskov kelimenin tam anlamıyla bir hikâye anlatıcısı: O dünyayı resmediyor, yaratıyor. Tüm ihtişamı, dehşeti ve büyüsüyle...”

HAFTANIN KİTABI

Avrupa’yı değiştiren suikastlar

Avrupa’da özellikle 1918-1939 yılları arasında gerçekleşen siyasi suikastlar bu kitapta ele alıyor. Ünlü tarihçi Howard M. Sachar bu çalışmasında, 20’nci yüzyıl Avrupası’nın trajedisini sürükleyici bir dille anlatıyor. Sacher’ın ele aldığı suikastlar arasında; krallar, siviller ve askerler, üst düzey komutanlar, partilerin genel başkanları, akademisyenler, gazeteciler, edebiyatçılar ve nihayet kurbanların eşleri ve çocukları dahil tüm aile fertleri yer alıyor. Kamuoyunun yakından tanıdığı önemli isimlerin büyük sıkıntılarla dolu bir dönemi olan I. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan korkunç ölümler araştırılarak, çok daha geniş bir tarih anlatımı gözler önüne seriliyor: Avrupa uygarlığının II Dünya Savaşı’na sürüklenmesi ve hem ahlaki hem de siyasi açıdan çöküşü okuyucuya ulaşıyor. Sachar öncelikle Almanya’da birbirini izleyen ve nihayetinde Weimar Cumhuriyeti’nin çökmesine ve Hitler’in iktidara gelmesine zemin hazırlayan Rosa Luxemburg, Kurt Eisner, Matthias Erzberger ve Walther Rathenau suikastlarının izini sürüyor. Kitapta ayrıntılarıyla ele alınan siyasi cinayetler, aynı zamanda savaş sonrası Avrupa’ya ‘ölümcül bir darbe’ indiğinin de göstergesi. Gözünü kin bürümüş hükümetlerin ve yasadışı grupların siyasi, ulusal ve ırksal düşmanlarını fiziksel olarak ortadan kaldırma amacı güttükleri bu dönem, arka planında anayasaların ve barış antlaşmalarının bulunduğu ve milliyetçi veya etnik çekişmeler açısından da son derece sıradışı çeşitliliğe sahip.

YENİ ÇIKANLAR

17-09/02/2kr02-efsunlu.jpg

Efsunlu coğrafya İran

Kadim medeniyetlerin efsunlu coğrafyası İran... Şiirin ve güllerin ülkesi... İnsanın ruhunu dinlendiren bahçelerden sesleniyor Firdevsi, Hafız, Sadi, Şehriyar, Furuğ... Seyyah Fazlı Bulut, kadim bir kültürün izini sürüyor, hep uzaktan bakıp göremediğimiz ‘öteki İran’ı anlatıyor: “Ülke ve insanlarıyla olan tarihsel, kültürel akrabalığı ve coğrafi yakınlığı her zaman ve her durumda hissettim. Bu nedenle her İran seyahatimden, ruhum ziyadesiyle dinlenmiş döndüm.”

17-09/02/2kr02-sanat-degismeden.jpg

Sanat değişmeden kalamazdı

Sanayi Devrimi’nin yol açtığı makineleşme, işbölümü, yabancılaşma gibi süreçler karşısında sanatın toplumla ilişkisine dair fikirler de değişiyor. Sanata ve sanatçıya toplumsal değişimin öncüsü olma görevi yükleniyor. Edebiyat piyasasına ve sanatçıyı piyasa ölçütlerine tabi kılma girişimlerine tepki olarak “sanat için sanat” ilkesi ve estetizm filizleniyor. ‘Kültür ve Toplum’, bütün bu değişimlerin arkasındaki ekonomik ve toplumsal yapıyı gözler önüne seriyor.