‘İslam Siyasi Düşünceler Tarihi’nde, İslam tarihinde düşüncenin oluşumu mezhepler, ekoller ve akımlar bağlamında değerlendiriliyor. Siyaset bilimci ve ilahiyatçıların bu ortak çalışmasında siyasi düşünürlerin bilgi, toplum, siyaset felsefeleri yaşadıkları dönemin fikri ve toplumsal koşulları dikkate alınarak analiz ediliyor.
İNCİ DÖNDAŞ / ÖZEL HABER
Arabistan yarımadasında bir din olarak ortaya çıkan İslam’da teo-politik siyasi akıl ve düşüncenin oluşumuyla ‘siyasi toplum’un ortaya çıkışını siyasi düşünceler tarihi perspektifinden inceleyen bir kitap yayımlandı: ‘İslam Siyasi Düşünceler Tarihi’. İslam siyasi düşünceler tarihini kavramlar, mezhepler ve düşünürlere göre inceleyen kitap, üç ana bölümden oluşuyor. İlk bölümde İslam’da siyasi düşüncesine hakim genel ve temel ilkeler, Hz. Muhammed ve dört halife dönemi ve sonrasına ilişkin ‘siyasi toplum’un oluşumu, dönemin siyasi, toplumsal ve iktisadi koşulları çerçevesinde değerlendiriliyor. Ayrıca İslam siyasi düşüncesinde var olan teopolitik ve tarihi yapısal sorunlar belirli kavramlar bağlamında analiz ediliyor.
İkinci bölümde İslam siyasi düşüncesini derinden etkilemiş ve ortaya çıkışları haddizatında ‘siyasi’ olan ana siyasi mezhepler ve akımlar, çağdaş dönemle ilişkilendirilerek ayrıntılı bir biçimde çözümleniyor. Üçüncü bölümde ise İslam siyasi düşüncesinin oluşumu ve gelişimini etkilemiş fakih, katip, danışman, devlet adamı ve filozofların siyasi düşünceleri, yaşadıkları dönemin dini, siyasi ve toplumsal koşullarıyla birlikte bilgi ve topluma ilişkin anlayış ve felsefeleri çerçevesinde tetkik ediliyor. Kitabın editörü Kocaeli Üniversitesi’nden Adem Çaylak. Her bölümde de farklı isimler ufuk açan makaleler kaleme almış: Ahmet El-Katib, Ali Çiftçi, Ayşe Ayten Bakacak, Fikret Çelik, İlhami Güler, Mahmut Ay, Mehmet Evkuran, Mehmet Zeki İşcan, Seyfettin Cabuğa, Sıddık Korkmaz, Yunus Şahbaz. Editör Adem Çaylak ile konuştuk...
Bu yayına kimler, neden ihtiyaç duydu?
Türkiye’de üniversitelerde siyasi düşünceler tarihi derslerinin Eski Yunan’dan başlayarak daha çok Batı orjinli ve eksenli verilmesi böylesi bir çalışmayı tetikleyen temel unsur. Siyasi düşünceler alanında çalışan ve dersler veren bir akademisyen olarak bulunduğum üniversitelerde Batı, Doğu ve İslam siyasi düşünceleri birlikte anlamaya, ele almaya ve vermeye çaba gösterdim. Aslına bakılırsa, siyasi düşünceleri Doğu ve Batı gibi iki ayrı kutup ve eksende incelemek oryantalist paradigmanın tuzağına düşmektir. Siyasi düşünceler karşılaştırmalı bir perspektiften ele alınmalı. Ancak literatürde felsefenin, siyaset felsefesinin ve siyasal düşüncelerin menşei ve kaynağı daha çok Eski Yunan ve Batı orjinli ele alındığı; Mezopotamya, Babil, Mısır, Çin, Hint, Pers gibi medeniyetlerdeki siyasi düşünceler ihmal edildiği ve Ortadoğu’da ortaya çıkan Musevilik, Hristiyanlık ve İslamiyet gibi ana kaynağı aynı olan dinlerle Ortadoğu kökenli mitolojik düşüncenin siyasi düşüncelerin biçimlenişinde etkilerinin fazlaca işlenmediği dikkate alındığında böylesi bir çalışmanın neden yapıldığı anlaşılacaktır. Öte yandan İslam siyasi düşüncesine ilişkin teopolitik ve tarihi yapısal sorunların olması da böylesi bir çalışmayı teşvik etti. Bugün Müslümanların ahlaka, adalete, erdeme ve iyiye dayanan ve dünyaya örneklik olabilecek siyaset felsefesi alanı açma ve siyasi model ve kurumlar inşa etmesinin önünde engel olan çarpık din ve siyaset anlayışı, böylesi analitik ve eleştirel bir eserin yazılmasının bir başka gerekçesi.
Hazırladığınız bu yanının benzeri dünyada var mı?
İslam siyasi düşüncesini siyasi düşünceler yaklaşımlarıyla ele alan sınırlı sayıda eser bulunuyor. İslam siyasi düşüncesi ya da siyasal İslam düşüncesiyle ilgili Irwin Rosenthall, Patricia Crone, Antony Black, Ira Lapidus gibi Batılı araştırmacıların önemli eserleri olmakla birlikte, bunların bir kısmı oryantalist bir yaklaşımla İslam siyasi düşüncesi, tarihi ve toplumlarını ele alıyor. Türkçe’de İslam siyasi düşünceler tarihi ismi, böylesi bir planlama bu içerikte yazılmış bir eser bulunmuyor. Bu eserde, İslam siyasi tarihinde siyasi akıl ve düşüncenin oluşumu, kavramsal ve tarihsel çerçevesi ile birlikte, İslam tarihinde ortaya çıkmış ve İslam siyasi düşüncesini etkilemiş belirli siyasi mezhepler/ekoller/akımlar (Haricilik, Şiilik, Selefilik, Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet) bağlamında ve siyasi düşünürlerin bilgi, toplum ve siyaset felsefeleri yaşadıkları dönemin dini, siyasi ve toplumsal koşulları dikkate alınarak analiz edildi.
Kitaptaki makaleleri kaleme alan isimleri nasıl belirlediniz?
Kitabın ilk bölümünde siyasi düşünceler, İslam siyasi düşünceleri, İslam’da siyasi akıl ve düşüncenin oluşumu, İslam siyasi düşüncesine hakim temel ve genel ilkeler, Hz. Muhammed ve dört halife dönemi ve sonrasına ilişkin siyasi toplumun oluşumu ve düşüncelerini ben kaleme aldım. İslam siyasi düşüncesindeki teopolitik tarihi ve yapısal sorunları, bu konularda yıllardır uzman olan Ankara İlahiyat’tan İlhami Güler kaleme aldı. İkinci bölümde İslam’da ana siyasi mezhep ve akımlar konusunda doktora tezleri yapan ve bu konularda uzman olan hocalarımız yazdılar. Şiilik ve siyasi düşüncesini, Şiiliğin siyasi düşüncesi üzerine uzman olan Türkçe’ye de çevrilen eserleri olan Ahmet El-Katib ile Şiilik üzerine değerli çalışmaları bulunan Sıddık Arslan yazdı. Selefiliğin siyasi düşüncesini, Selefilik konusunda uzman ve önemli çalışmaları olan Mehmet Zeki İşcan kaleme aldı. Mu’tezile’nin siyasi düşüncesini, yıllardır bu alanda çok önemli çalışmalara imza atmış Mahmut Ay yazdı. Sünniliğin siyasi düşüncesini, bu konuda önemli çalışmaları olan Mehmet Evkuran yazdı. Üçüncü bölümde Ebu Hanife’den İbn Haldun’a kadar, görüşleri ile klasik dönem İslam siyasi düşüncesini etkilemiş fakih, katip, danışman, devlet adamı, filozof ve kelamcı gibi 11 İslam düşünürü ele alındı. İki düşünürü Mehmet Evkuran ve Ali Çiftçi kaleme alırken, altı düşünürü uzun zamandır birlikte bu konuları çalıştığımız Fikret Çelik ile birlikte yazdık. Üç düşünürü de derslerimde şekillendiği üzere asistanlarım Ayşe Ayten Bakacak ve Yunus Şahbaz ile birlikte kaleme aldık.
Bu çalışmaların topluma nasıl faydaları var?
Bugünü ve bugünkü siyaseti anlamak ve özellikle Müslümanların içine düştüğü krizlerin üstesinden gelmek için bu tür kitapların önemi büyük. Bu çalışmada, İslam siyasi düşünceler tarihi ele alınırken bir övgü ve yerginin ötesinde eleştirel bir analiz yöntemi benimsenmiş. Bu haliyle çalışma İslam siyasi düşüncesinde var olan kimi teolojik ve tarihi sorunlarla yüzleşmeyi ve Müslümanların siyasete dair düşünce ve uygulamaları konusunda bir açılım sağlamayı hedeflemekte.
İKİ CİLT DAHA GELİYOR
Sizce kitapta eksik kalan başlıklar neler?
Biz böylesi bir çalışmayı düşünürken ve başlarken aslında programatik bir planlama yaptık. Çalışmayı üç cilt halinde tasarladık. Birinci ciltte, İslam siyasi düşünceler tarihi-klasik dönem, ikinci ciltte İslam siyasi düşünceler tarihi-orta dönem ve üçüncü ciltte İslam siyasi düşünceler tarihi-çağdaş dönem olarak. Umarım bu çalışmanın ikinci ve üçüncü cildini de yapabiliriz. Bu ciltlerde de yine tarihsel süreç, kavramsal çerçeve, belirli akımlar ve döneme damgasını vurmuş ve İslam siyasi düşüncesini etkilemiş düşünürleri derli toplu ele almak istiyoruz. İslam siyasi düşüncesinin temelleri ve klasik dönemini ele alan bu çalışmada elbette eksiklikler mevcuttur. İslam’da ‘siyasi toplum’un oluşumu bu çalışmada Emeviler dönemine kadar getirilmiştir. Emevi ve Abbasi dönemlerindeki kırılmaları, ulema-umera ilişkinin tarihsel boyutları ve içeriklerin de olması çalışmayı daha da zenginleştirirdi. Yine döneme ilişkin İslam siyasi düşünürlerinin sayısı artırılabilirdi. Ancak tüm bunlar çalışmanın hacmini artıracaktı. Bu yüzden önce temeller, akımlar ve belirli düşünürler verildi. Umarım bu çalışma, bu alanda başkaca çalışmaların yapılmasını teşvik eder.
