Arjantinli yazar Alberto Manguel’in şimdiye kadar Portekizce’den Arapça’ya pek çok dilde yayımlanan ‘Dönüş’ adlı novellası Türkçe’de. Yazar, geçmişte uzun süre yaşadığı şehre 30 yıl sonra dönen Fabris’in öyküsünü anlatıyor. Geçmişle bugün Fabris’in adımını attığı her yerde büküldüğü romanda bir şehri, bir insanı, bir geçmişi kaybetmeye vurgu yapılıyor.
ADALET ÇAVDAR
Bir şehirden uzun süre ayrı kaldığınız zaman oranın yaşayan bir yer olduğu aklınızdan çıkabilir. Sizin zamanınız orası için bir süreliğine de olsa durmuş olur. Ve bu zaman farklılığı, bir sebeple o şehre döndüğünüzde sizi kendinizle yüzleştirir. Alberto Manguel’in daha önce İspanyolca, İtalyanca, Fransızca, Almanca, Portekizce ve Arapçaya çevrilen novellası ‘Dönüş’ Kırmızı Kedi tarafından ilk kez Türkçe yayımlandı. ‘Dönüş’ uzun süre yaşadığı şehri terk eden ve artık başka bir hayat sürdüren, üstelik hayatından da çok memnun olan Nestor Esteban Samuel Fabris’in hikâyesi. Hiç görmediği vaftiz oğlunun düğününe katılmak için otuz yıl sonra kendi şehrine geri dönüyor Fabris. Aslında hiç gitmek istemiyor ama hem verdiği söz hem de merakı onu bu yolculuğa çıkarıyor. Roma’ya adım atar atmaz kendisine verdiği geçmişi geçmişte bırakma sözünü hatırlıyor. Uzun bir uçak yolculuğu yapıyor. Ve şehre adımını atar atmaz o şehir hakkında ona anlatılanların, kendisinin anlattıklarının ve düşündüğü hiçbir şeyin tam manasıyla karşılığını bulmadığını fark ediyor.
Önce bir otel karışıklığı yaşıyor. Ardından yorgun ve uykusuz olmasına rağmen kendini şehrin sokaklarına bırakıyor. Geçtiği sokaklarda orada yaşarken bıraktığı dükkânları görüyor, arkadaşlarıyla karşılaşıyor. Ama bir anda ufak tefek ayrıntılar etrafında her şey gözünün önünden kayboluyor. Geçmişle bugün Fabris’in adımını attığı her yerde bükülüyor. Bir dolu tesadüfü ve bir dolu garip tersliği bir arada yaşıyor Fabris.
Başka eserlerinde de bir şehre, kişinin ve şehrin hafızasına odaklanan Manguel, ‘Dönüş’te bir yerden gitmenin ve oraya dönmenin insanın ve şehrin hafızası için ne demek olduğunu tasvir ediyor. Kelimelerle geri kalmışlığı, çirkinliği, eğretiliği okurunun gözünde canlandırıyor. Hayalle gerçek arasında kahramanı Fabris’in karşısına pek çok tuhaf terslik çıkarıyor. Fabris’in geçmişle ilgili düşüncelerini, anılarını bugün ile sınıyor. Bir şehri, bir insanı, bir geçmişi kaybetmenin ne demek olduğunu novellanın sonlarına doğru ortaya döküyor.
Fabris karşı karşıya kaldığı bütün bu karmaşanın sebebini arıyor kendi içinde. Yaşadıklarına anlam verebilmek için yaşadığı zaman bükülmesinin bir şekilde son bulması gerekiyor. Ama o geçmişle bugün arasında bir yerde sıkışıp kalıyor. Taksi şoförleri, insanlar, trafik, resepsiyoncular, kitapevleri ve kitap satıcıları, kafeler, garsonlar, her şey Fabris’in gözüne eskinin benzeri ve devamı gibi görünüyor ama bu benzerlik hissinin ardından gelen bir anda kırılıveren zamanın içinden gerçek zamana geçiş yapmak zorunda kalıyor ve ayakları yerden kesiliyor.
Manguel’in bu kitabı bir novella olmaktan öte bir yerden gitmenin ve gidilen yere geri dönmenin psikolojisine ve siyasetine dair pek çok şey söylüyor. Yazarın sade dili ile karışık olarak yorumlanabilecek olaylar bir ipin üstüne sıra sıra diziliyor. Manguel kafası karışan kahramanı Fabris’e bir sorgulama yaşatıyor. Bu sorgulama ile Fabris’in yaşadığı zamanı bulmasını ve gitmek/dönmek için sebeplerini keşfetmesini sağlamaya çalışıyor. Kelimelerini büyük bir zarafetle seçen Manguel, nihayet adil bir çözüme de ulaşıyor.
Bu novella Manguel’in öz yaşam öyküsüne dair ufak tefek sırlar da taşıyor. 1948 Buenos Aires doğumlu olan yazar, 1968 yılında ülkesinde yaşanan kayıp vakalarının yarattığı korkuyla Avrupa’ya gidiyor ve yıllarca geri dönmüyor. Ta ki yıllar sonra ülkesine dönüp Arjantin Ulusal Kütüphanesi’nin başına geçene kadar.
