Bilim ve bilgi bizim sosyal kültürümüzde çok övülür fakat pek az itibar görür.

Araştırmayla elde edilecek bilgilere ihtiyaç duymadan ahkam kesmeyi çok severiz.

Aynı madalyonun öbür tarafında başka bir sorunumuz vardır: “Bilirken susmak!”

Bu deyimi Ömer Dinçer’den aldım. Prof. Ömer Dinçer AK Parti iktidarının ilk yıllarında başlayıp yarı yolda bırakılan idari reform çalışmalarının müellifiydi, 2011-2013 arasında Milli Eğitim Bakanıydı; son yayımlanan kitabının adı “Bilirken Susmak”tır.

Farklı görüşlere, eleştirilere, ezber bozacak bilgilere karşı tahammülsüzlüğün avam dilindeki ifadesi “konuşma lan!”dır.

Her dönemde bazen şunların, bazen bunların başına gelen vahim gerçeklerdir bunlar. Bugün sosyal medya kampanyalarıyla icra ediliyor bu.

Okumadan bilmek!

Devlet Kurumu TUİK’in 2017 verilerine göre, Türkiye’de kişi başına kitap okumaya ayırılan süre günde ortalama yalnızca bir dakikadır! Televizyona günde 6 saat, internete 3 saat ayırıyoruz.

İnşallah internette çoğunluğumuz haber ve bilgi arıyordur.

Türkiye’de düzenli kitap okuyanların oranı neredeyse binde bir... Bu oran, İngiltere ve Fransa’da yüzde 21, Japonya’da yüzde 14, ABD’de yüzde 12 civarında.

UNESCO’ya göre Türkiye, kitap okuma oranında dünyada 86’ncı sırada!

En büyük 20 ekonomiden biriyiz ama okumada 86, hukukta 102. sıradayız!

Türkiye’de ‘hiç gazete okumam’ diyenlerin oranı yüzde 37, ‘hiç kitap okumam’ diyenlerin oranı ise yüzde 53’tür!

Gazete tirajlarının vahim düzeyle düşmesinin bir sebebi internetin rekabetidir ama diğer sebebi, gazetelerin büyük çoğunluğunun tek sesli hale getirilmesidir. Bu sorunu iktidar yanlısı bazı kalemler de yazdı zaten.

Halbuki toplumda merak uyandırarak zihinleri açmak için hem sorgulayıcı eğitim, hem çok sesli bir politik iklim lazımdır.

Cemil Meriç ne demişti?

Merhum Cemil Meriç sağın da solun da düşünen beyinlerinin saygısını hak etmiş bir bilge ve düşünürdü. Kitleleri coşturan sloganların “çılgın sürülerin savaş çığlığı olduğunu” belirtir. Fikir hayatında, sırf düşünceleri yüzünden gördüğü zulümleri anlatan Meriç, “kanun hiçbir itizale göz açtırmamış” diye yazar, itizal yani farklı, aykırı düşünmek…

Bilgilenme karşıtı bu psikolojiye Cemil Meriç “obskürantizm” diyor, “her aydınlığı yangın sanarak söndürmeye kalkmak” diye tanımlıyor, “en büyük düşmanımız”ın bu olduğunu söylüyor:

“Kâh Batıcılık olmuş, kâh Batı düşmanığı. Her izm onun himayesinde sahneye çıkmış. Bu yedi ceddi yabancı âlüftenin dilimizde adı yok, Batı ‘obskürantizm’ demiş…”

Obskürantizm yeni sözlüklerde ‘bilmesincilik’ diye tercüme ediliyor.

Şemseddin Sami 1882’de yayınlanan Fransızca lügatinde bugünkü dille “eğitimin yayılmasının aleyhinde bulunanların fikir ve yolu” diyordu.

Bugün Türkiye’de herkes eğitimin yaygınlaşmasını istiyor, eğitimin hayli yaygınlaştığı da bir gerçek. Fakat zihinlerdeki “obkürantizm”in aşılmasında 21. Yüzyılın seviyesine henüz ulaşamadık.

Bilgiye susamak, bilgilerle, verilerle düşünebilmek ayrı bir konu ve hayli gerilerdeyiz.

Bilenlerle bilmeyenler

Dindarlığın hayli yaygın olduğu bir toplumuz, değil mi? Kuran-ı Kerim, “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” diyor. Buna göre, Müslüman toplumlarda bilginin gelişmesi gerekirdi değil mi?

Mehmet Âkif 1913 yılında, bu ayeti verdikten sonra şöyle devam ediyordu:

Olmaz ya... Tabiî... Biri insan, biri hayvan!
Öyleyse cehalet denilen yüz karasından

Kurtulmaya azmetmeli baştanbaşa millet.
Kâfi değil mi yoksa bu son ders-i felaket?

Âkif’in “felaket” dediği şey, Balkan Harbi’nde Meriç nehrine kadar tüm Rumeli’yi kaybetmemizdi.

Sokak sloganları bu olayı, “İttihatçılar geldiler yıktılar” diye anlatabilir. Fakat hezimetin asıl sebebi, Sırp, Yunan ve Bulgarlarda modern eğitimin yaklaşık üç kat fazla olmasıydı; onlar “cehalet”ten kurtulmuşlar, zihinleri açılmış, özgüvenleri artmıştı…

21. yüzyıldayız, eğitim rakamları büyümekle birlikte uluslararası sıralamalarda iyi değiliz.

Kendimize soralım; eleştirel düşünmeyen, sormayan, sorgulamayan bir toplumda demokrasinin “denetleme ve dengeleme, fikir ve ifade hürriyeti” gibi değerleri gelişebilir mi? Yabancı sermaye, yatırım, teknoloji başarılabilir mi?

Bilerek konuşalım, insanlar özgürce konuşsun vesselam.