Maniheist metinlerde ve Kutadgu Bilig’de “adamak” ve “adak” kelimesi adını vermek anlamı ile geçiyor. Adını vermek ama kimin adını? Birinci mana olarak adını bir söz verme olarak ortaya koymak şeklinde anlayabiliriz sanırım bu ifadeyi. İkinci manalandırma ise adadığın her neyse onu kimin adına adamış isen onun adını vermek, onun adına vermek olabilir.
İsmet Zeki Eyüboğlu “adamak” ile “atamak” arasındaki irtibatı kuramadığını açıkça ifade etmiş. Bazen etimoloji sözlükçülerimiz çözemedikleri bağlantıları ya gargaraya getirirler ya yanlış bir irtibatlandırma ile açıklama yaparlar. Bazıları ise hiç mevzu etmezler. Hiç mevzu etmemeleri en kötüsüdür. Yanlış izahları bile daha faydalıdır. En azından itiraz edebileceklere bir veri sunmuş olurlar.
Etimoloji sözlükçüleri demişken bir şehir efsanesine de değinelim. Ben yirmi yıldır duyarım bu şehir efsanesini. Birileri söyleyip duruyor, belki 30 40 yıllık şehir efsanesidir: Türkçenin bir etimoloji sözlüğü yokmuş. Yazılamamış. Oysa günümüzde Hasan Eren’in, Tuncer Gülensoy’un, İsmet Zeki Eyüboğlu’nun, Andreas Tietze’nin, Sevan Nişanyan’ın etimoloji sözlükleri var. Başka tematik etimolojik sözlüklerimiz de var Allah’a şükür. Daha fazlası olsa kötü mü? Kötü değil elbet ama eldeki sözlükleri ne kadar kullanıyoruz ki? Ben şahsen çeşitli açılardan eldeki sözlüklerimizdeki kimi izahları yetersiz veya yanlış bulsam da eldeki sözlükler için Allah’a şükrediyorum. Bu sözlükleri hazırlayanlara kalbi teşekkür ediyorum. Gelelim tekrar ad, at, atamak, adamak ilişkisine.
Divanü Lügatit Türk’te “adak” adamak kelimeleri “ayak” kelimesi ile irtibatlı açıklanmış. Adaklık ayaklı nesne, adaklamak ayağına vurmak. “D” “y” değişmesinden hareketle (adak ayak kullanımı) “atmak” ile “aymak”ın irtibatlarına ve farklarına da bakmak gerekiyor. “Ayaş” kelimesinin adaş, arkadaş anlamına geldiğini öğreniyorum. İbni Mühenna Sözlüğünde sözleşen, dostlaşan kimse anlamı verilmiş. Daha da kafaları karıştıracak gibi görünen ama biraz bütünü kavramamıza yardımcı olacak bir bilgi vereyim İsmet Zeki Eyüboğlu’ndan: “Adamak” kelimesini açıklarken konuyu “ada” kelimesi ile irtibatına getirmiş Eyüboğlu. Ada kelimesinde başka, öteki, bizden olmayan anlamlarına gelir diyor. Ada kelimesi defalarca kafama takılmıştı ama bir türlü bir manayı, bir izahı belirememişti kelimedeki ses ve anlam ağı. Bu at/ay/ad ilişkisi bu kelimede de karşımıza çıkıyor. Etimoloji sözlüklerimiz fazla bir açıklama yapamıyor kelimeye. En geniş açıklama Eyüboğlu’nda. Nişanyan ana karadan ayrı bir yer olmasından dolayı ada denildiğini söylerken Eyüboğlu “ay” “ayrı” irtibatından çok “at” “ad” irtibatına götürmeye çalışır bizi. Ben de “at” “ad” ile irtibatlı olduğunu düşünmeye daha yakınım. Çünkü “ad vermek” bir atma biçimidir. Ad verdiğinizin sizden ayrı biri olduğunu kabul etmiş olursunuz.
Şimdi “ad/ay” irtibatını da hatıra düşürdükten sonra “adama”nın bir atma, kendinden ayırma, kendine ait bir şeyi kendinden ayırma, başkasının adına göndermek, atamak olduğunu, yaklaşık olarak böyle bir manaya geldiğini söyleyebiliriz.
At da adım attığı için, atıldığı için at ismini almıştır diyebiliriz. Adım da atılan bir mahiyete sahip olduğu için adım olmuştur diyebiliriz. Adamak başkasına atmak ama önceden de ifade ettiğimiz gibi çok da kendimizden koparmadan, yumuşakça, kibarca atmak, kendimizden ayırmak biçimi.
Ayak kelimesinin Divanu Lügatit Türk’te adak şeklinde geçmesine bakacak olursak ayak hem ayrılması itibarıyla ayaktır, adım adması itibarıyla adaktır, adım da atmaktan gelir. Adamak da atamak da ada da başkası, dışımızdaki yani atılmış olan veya bırakılmış olan ile ilgilidir.
Şair Bünyamin Yıldız’ın İstanbul programları
Kıymetli dostum şair Bünyamin Yıldız’ın 1865’te Ben isminde bir şiir kitabı Ebabil Yayınlarından çıktı. Kitabın editörlüğünü İsmet Özel’in damadı şair Oğuz Karakaş yaptı. Şiirleri Yediiklim, Birnokta, Seher, Biat dergilerinde yayımlanan Bünyamin Yıldız İzmir’de yaşıyor. Kitabının çıkışı vesile ile bir dizi programlar için İstanbul’da.
8 Aralık Pazar 17.00 Barbar dergisi Üsküdar
10 Aralık Salı 19.00 Abbara Kahve Üsküdar
12 Aralık Perşembe 15.00 Bağcılar Hayrettin Karaman Kız AİHL
12 Aralık Perşembe 16.30 Bağcılar Hızır Reis Kız AİHL
*Bugün Erzurum KAMUSEN’de Rasim Özdenören üzerine, Erzurum EBSAD’da değer kavramları üzerine konuşacağım. Pazar ve Salı günü İstanbul’da Bünyamin Yıldız ile iki ayrı yerde iki söyleşi yapacağım. Pazartesi günü ise Bitlis’te gözümüzün nuru namazı konuşacağım inşallah.
*Muhammediye Okuma Halkamız ise her çarşamba 18.30’da İlim Yayma Cemiyeti Üsküdar şubesi olarak hizmet veren İyem Akademi’de.
