İklim Değişikliği Politika ve Araştırma Derneği Başkanı Baran Bozoğlu, 2020 yılının başında kapatıldığı iddia edilen kömürlü termik santrallerin 1,5 yıldır geçici faaliyet belgeleri ile hiçbir çevre yatırımı yapmadan çalıştığını açıkladı: Ancak gelin görün ki; bugün paylaştığımız raporda açık bir şekilde bu tesislerin hala çevreyi kirlettiğini, 1 ile 1,5 yıldır çevreyi kirleterek çalıştırılmaya devam edildiğini görüyoruz.
İklim Değişikliği Politika ve Araştırma Derneği Başkanı Baran Bozoğlu, hazırladıkları 'Özelleştirilmiş Termik Santraller ve Çevre Mevzuatına Uyum Süreçleri' raporu anlattı.
Bozoğlu, raporlarındaki 2020 yılının başında kapatıldığı iddia edilen kömürlü termik santrallerin 1,5 yıldır geçici faaliyet belgeleri ile hiçbir çevre yatırımını tamamlamadan çalıştığı bilgisini vererek şunları aktardı:
YATIRIMLAR İÇİN 7 YIL SÜRE
"Şu anda ülkemizde özelleştirilmiş ve EÜAŞ'a ait olan 13 adet kömürlü termik santral bulunuyor. 2013 yılında bu termik santrallere çevre mevzuatından muafiyet sağlama amacıyla ve çevre yatırımlarını baca gazı emisyonlarını, atıklarını, atık sularını yönetebilmeleri adına yatırım yapmaları için 7 yıllık süre tanınmıştı.
2013 yılında yapılan Elektrik Piyasası Kanunu'ndaki düzenleme ile ve bu düzenleme 2016 yılında iptal edilmiş, tekrar Anayasa Mahkemesi'nin iptaline rağmen Meclis'ten kanun çıkartılarak 2019 yılının sonuna kadar bu tesislere çevre mevzuatından muafiyet diğer bir deyişle cezalardan muafiyet sağlanmış ve tesislerin çevresel yatırımları yapması istenmişti."
2,5 YIL KİRLETME HAKKI VERİLDİ
2019 yılı içerisinde tesislerin bu anlamda çevresel yatırımları yapmadıkları ortaya çıktıktan sonra Meclis'ten tekrar bir kanun değişikliği ile 2019'un başlarında tekrar muafiyet sağlanması düşünülmüştü. O dönem 4 partinin grup başkanvekillerinin imzasıyla geri çekilen kanun düzenlemesi ne yazık ki; 2019'un sonunda Meclis'ten onaylanarak çıkmıştı.
Bu düzenleme bu tesislere çevreyi, havayı, toprağı kirleten bu tesislere, yatırım yapmayan bu tesislere 2 buçuk yıl daha çevre mevzuatından muafiyet tanımış ve bu tesislerin yatırım yapmamasına olanak sağlayacak, çevre denetimlerinden muafiyet sağlayacak bir öngörüde bulunmuştu. Zaten 7 yıl muafiyet tanınan tesislere ekstradan 2,5 yıl daha çevreyi kirletme hakkı tanınmıştı.
CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN VETO ETTİ
Bu düzenleme Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından 4 Aralık 2019 tarihinde veto edildi. Dolayısıyla kanunlaşmadı. Cumhurbaşkanı veto ettiği sırada, halk sağlığını riske atan bu tesislere zaten 7 yıl muafiyet tanındığını ifade ederek, ekstra bir süre tanınmayacağını net bir şekilde tanımlamıştı.
Ancak gelin görün ki; bugün paylaştığımız raporda açık bir şekilde bu tesislerin hala çevreyi kirlettiğini, 1 ile 1,5 yıldır çevreyi kirleterek çalıştırılmaya devam edildiğini görüyoruz. 26 Aralık 2019 tarihinde çevre mevzuatının içerisindeki düzenli depolama sahalarına dair yönetmelikte yapılan değişiklikle bu tesislere kolaylıkla çevre izni ve Geçici Faaliyet Belgesi (GFB) alma süreci açılmış bulunuldu.
"TARİHİ ADIMI MUTLULUKLA KARŞILAMIŞTIK"
Cumhurbaşkanımızın verdiği veto kararı ile çelişkili bir düzenleme Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapıldı. Ve gelinen noktada şu anda bu 13 tesis hiçbirisi herhangi bir çevresel yatırım yapmamış olmamalarına rağmen çalışır durumda. 1 Ocak 2020 tarihinde Çevre Bakanıyla Enerji Bakanı basın toplantısı düzenleyerek bu santrallerin kapatıldığını, durdurulduğunu çevre mevzuatına uymayan Afşin Elbistan A, Seyitömer, Tunçbilek, Soma, Kangal ve Çatalağzı termik santrallerinin GFB ve çevre izni olmaması nedeniyle çevre yatırımlarını ve çevreyi kirlettikleri gerekçesiyle durdurulduklarını kapatıldıklarını açıkladı. Bizler o dönem bu tarihi adımı mutlulukla karşılamıştık.
GFB VERİLEREK ÖNÜ AÇILDI
Ancak bu tesislerin hepsine peyder pey çevre mevzuatının içerisinde yapılan değişiklikler ve olağan dışı uygulamalarla bir düzenleme yapılarak ve Çevre Bakanlığı'nda yapılan çalışmalarla her birine GFB verilerek çalışmasının önü açıldı. Tesislerin özelinde konuşmak gerekirse GFB alarak çevre mevzuatına uyumları ve çevre izin lisans belgeleri almaları için faaliyetine devam etmesine izin verilen termik santrallerin üçü; Afşin Elbistan B, Çayırhan, Orhaneli termik santralleri mevzuatın belirlediği koşullara uygun olmamasına rağmen, toksik atıklarını vahşi depolama yöntemiyle depolamaya devam etmelerine rağmen bir yıl boyunca GFB verilerek çalışmaları sağlandı ve bu süre dolduktan sonra tekrar GFB verilerek çalışmalarının önü açıldı.
6 AY DAHA KAZANMA TERCİHİ
Dolayısıyla bu tesisler, bir buçuk yıldır fiilen çevre yatırımı yapmamaları ve çevre izni almamalarına rağmen çalışmalarının önü açıldı. Bu tesislerin ikinci GFB alma durumları nedeniyle 6 ay daha çalışmalarını devam ettirebilme konusunda kaygı taşıyoruz. Afşin Elbistan A ve Kangal termik santralleri, fiilen 1 yıldan fazla çalışacak şekilde GFB yenileme yoluna gitti. Ekstra 6 ay daha kazanma tercihinde bulundu.
TUNÇBİLEK İKİNCİ KEZ ALDI
Tunçbilek Termik Santrali 10 Şubat 2021 tarihinde ikinci GFB aldı. Ancak işin garip tarafı, 29 Ocak 2021 tarihinde iptal edilen GFB’den yaklaşık 11 gün sonra aldığı yeni belge sürecinde; 11 gün boyunca GFB olmadan çalıştı, herhangi bir ceza kesilmedi. Şu anda da 2. GFB alarak çalışmaya devam ediyor. Benzer şekilde Seyitömer Termik Santralinin GFB’si 4 Şubat 2021 tarihinde iptal olmuş olmasına, bundan 8 gün sonra tekrar GFB almış olmasına rağmen, bu 8 gün boyunca idari yaptırım yapılmadı.
YATAĞAN HAVAYI KİRLETİRKEN...
Seyitömer Termik Santrali GFB olmasına rağmen düzenli depolama sahalarına dair lisansı olmadığı için şu an atıklarını izinsiz bir şekilde vahşi depolama alanına depolamaya devam ediyor. Buna rağmen Çevre Bakanlığı tarafından herhangi bir yaptırım uygulanmıyor. Öte yandan Muğla Yatağan Termik Santrali tam bir krize olan bu bölgede havayı kirletirken, toksik atıklarını vahşi depolama sahasında depolamaya devam ederken, gerekli sundurmaları yapmadan yeraltı kirliliği izlemeden çalışmaya devam etmesine rağmen, bu tesise 29 Aralık 2020 tarihinde ne yazık ki 5 yıllık çevre izni verilmiş durumda.
GFB OLMADAN ÜRETİME DEVAM EDİYOR
Bunun yanında hali hazırda Soma ve Çatalağzı termik santrallerinin de GFB süresi Haziran ayında dolacak. Bu tesisler çevre izni alamayacak durumdalar. Buna rağmen bu tesislere önümüzdeki günlerde tekrar GFB ile yatırımlarını yapmadan çevreyi kirletmeye devam ederek, çalışmalarının önünün açılacağını görüyoruz. Çok dikkat çekici bir nokta var ki; EÜAŞ 18 Mart Çan termik santralinin çevre izni 18 Mart 2021 tarihinde dolmuş durumda. Şu anda bu tesis 2 ayı aşkındır havayı suyu toprağı kirleterek çevre izni veya GFB olmadan üretim yapmaya devam etmektedir.
HERHANGİ BİR CEZA KESİLMEMİŞ
Herhangi bir ceza kesilmemiştir. Değerli basın mensupları görünen odur ki; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tam bir felç durum yaşamaktadır, felç olmuştur. Özelleştirilmiş termik santrallerin çevre mevzuatından nasıl muaf tutulduğu, uluslararası anlaşmalara ve kendi mevzuatımıza aykırı işlerle bu tesislere nasıl çalışmasına izin verildiğini üzülerek görüyoruz. Bu bize bakanlığın yeterince görevini yapmadığını ve felç duruma doğru gittiğinin somut bir göstergesidir.
'TİCARİ SIR' GEREKÇESİYLE...
Öte yandan bu tesislere takılmış olan sürekli emisyon ölçüm sistemlerinin diğer bir ifadeyle; bacalarından çıkan kirletici gazları bakanlık tarafından çevrimiçi olarak izlenen sistemlerin elde ettiği sonuçlara dair bilgi edinme başvurumuza 'ticari sır' gerekçesiyle cevap verilmemiştir. Buradan kamuoyunun ilgisine ve bilgisine belirterek sormak istiyoruz.
Havamızı kirleten veya kirletme riski olan bu santrallerden çıkan kirletici gazların miktarına dair bilgi nasıl bir ticari sır niteliği taşıyabilir. Buradan özellikle bakanlık başta olmak üzere bütün kamu kurumlarından vatandaşlar olarak talep ediyoruz. Havamızın, toprağımızın, suyun kalitesine dair bilgiyi lütfen bizden esirgemeyin.
ÇEVRE BİLGİLERİ ŞEFFAF PAYLAŞILMALI
Havamızı kirleten veya endişe duyduğumuz tesislere dair bilgiyi uluslararası İngilizce raporlardan mı almak zorundayız? Kredi kuruluşları için verilen raporlardan mı öğrenmek zorundayız? Yabancıların bildiği bilgiyi neden vatandaşlar olarak kendi ülkemizde elde edemiyoruz? Dolayısıyla çevreye dair bütün bilgilerin şeffaf bir şekilde paylaşılmasını bekliyoruz. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı çok güzel bir şey yapıyor, hava kalitesine dair bilgiyi anlık olarak vatandaşlarla paylaşıyor. Aynı şekilde bu santrallerden çıkan kirletici gazların bilgisinin paylaşılmasını talep ediyoruz.
ATIKLAR HALA DÖKÜLÜYOR
Çok net bir şekilde görülmektedir ki; Sayın Cumhurbaşkanı'nın veto kararını verirken ki söylediği cümlelere tezat bir durum, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve bürokrasisi tarafından ortaya konmuştur. Şu anda havamızı, suyumuzu, toprağımızı tıpkı 1 Ocak 2020’deki gibi veya 1 Ocak 2021’den önceki gibi kirleten bu tesisler hala aynı durumdadır. Atık sahalarına atıklarını dökmeye devam etmektedirler.
Ne yazık ki, tarım sahalarımızı, sularımızı, ormanlarımızı kirletmeye devam etmektedirler. Öte yandan 2015 yılında ortaya konan Paris İklim Anlaşmasına bütün uluslararası alanda sahip çıkılmaktadır. Ülkemizin de dünyadaki bu iklim rejimine dair katkı vermesi ve aynı zamanda destek alabilmesi adına bu kömürlü termik santrallere dair yaptırım uygulaması.
Bu santrallerden ekmek yiyen işçilerin, emekçilerin zarar görmeyeceği şekilde adil bir dönüşüm sürecini acilen başlatmamız ve planlamamız gerekmektedir. Bu tesislerin tamamı belirli bir planlama dahilinde kapatılmalı atık sahaları da revizyon ve rehabilite edilmelidir.
CUMHURBAŞKANI'NIN VETOSUNA RAĞMEN...
Yaptığımız incelemede mevzuatta yapılan değişiklikle beraber tesislere akademik rapor hazırlatılması istenmiştir. Düzenli depolama sahaları için akademik rapor hazırlattılar ve bu akademik raporlar üzerinden GFB verdiler. Şu an tesisleri bu şekilde çalışır hale getirdiler. Sanki akademik raporlar hazırlanınca oradaki milyarlarca ton atık artık yeraltı suyuna karışmayacakmış; ormanlarımızı tarım alanlarımızı kirletmeyecekmiş gibi düşünmeye çalıştılar.
Burada yine raporumuz içerisinde atık sahalarına dair akademik raporları teker teker inceledik. Bir tesise dair akademik raporda yazılan bilgi öbür tesiste yazılmamış olmasına rağmen, ortak standart bir atık sahasına dair olması gereken bilgiler her bir akademik raporda olmamasına rağmen, her biri için olumlu sonuç verildi.
Detaylı bir akademik rapor hazırlayan da hazırlamayan da GFB aldılar. Bu bile başlı başına konunun ne kadar çalakalem yürütüldüğünü, ne kadar çevre sorunlarını çözmekten uzak, sadece bu tesislere GFB verilmesi, Cumhurbaşkanı'nın vetosuna rağmen uygulamaya geçmeleri için bir kılıfla nasıl sürecin yürütüldüğünün göstergesidir."
NE OLMUŞTU?
Kurum, aynı yılın Ocak ayında ise Çevre Kanunu gereği 5 termik santralin tamamen, 1 termik santralin ise kısmi olarak kapatılmasına karar verildiğini duyurmuştu.
Kahramanmaraş Afşin A, Kütahya Seyitömer, Kütahya Tunçbilek, Sivas Kangal ve Zonguldak Çatalağzı termik santrallerinin tamamen, Manisa Soma Termik Santrali ise kısmi olarak kapatıldığını kaydeden Kurum, Soma'da ise özel bir durumun söz konusu olduğunu bildirerek "Mevcut termik santralden 12 bin konut ısınma ihtiyacını karşılıyorlar. Aldığımız kararla Soma Termik Santralinin 4 ünitesinin çalışmasına kış sezonu boyunca müsaade edilecek" demişti.
Kurum ayrıca "Kapatılan termik santrallerin yönetimleri, gerekli çevresel yatırımları tamamlamadıkları sürece faaliyete geçmelerine izin verilmeyecek" ifadelerini kullanmıştı.
