Hukukun Üstünlüğü Endeksi, ‘Adalet mülkün temelidir’ anlayışını rehber edinen Türkiye’nin üzerinde asıl durması gereken sorunu gözler önüne serdi: Türkiye, hukukun üstünlüğünde 126 ülke arasında 109’uncu oldu. Şeffafalıkta Nijerya’nın gerisinde, yolsuzlukla mücadelede 57’nciyiz.
Adalet mülkün temelidir anlayışını devlet anlayışının temeline oturtan Türkiye’nin üzerinde düşünmesi gereken raporu Dünya Adalet Projesi duyurdu. Kuruluşun 2008’den bu yana her yıl yayımladığı Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde Türkiye 126 ülke arasında son sıralarda yer aldı. Söz konusu endekste 2014’te 59’uncu sırada bulunan Türkiye, 2015’te 80’inci, 2016’da 99’uncu, 2017-18’de 101’inciliği elde etti. İstikrarlı şekilde geriye gidişi ortaya koyan çalışmada, ülkeler bulundukları coğrafi bölgelere göre kategorize edildi. Türkiye, Doğu Avrupa ve Orta Asya grubundaki 13 ülke arasında geçen yıl gibi bu yıl da sonuncu sırada yer aldı. Gelir grubuna göre ülke sınıflandırmalarda ise orta üst gelir grubundaki 38 ülke arasında Türkiye, geçen yıl gibi yine sadece Venezuela’nın önünde kendine yer bulabildi. Çalışma, 126 ülkede 3 bin 800’ü uzman toplam 123 bin 800 araştırmacı ile yapıldı. 201 sayfalık endeksin ilk üç sırasına Kuzey Avrupa ülkeleri damga vurdu. Danimarka, Norveç, Finlandiya ilk üç sıraya yerleşti.
WJP’nin projesi kapsamında yer alan ülkelerin hukukun üstünlüğüne dair olan durumları, Hükümet yetkileri üzerinde kısıtlamanın olması, yolsuzluğun önlenmesi, düzen ve güvenlik, hükümet şeffaflığı, temel haklar, adil hukuk, cezai adalet ve idari yaptırımlar olmak üzere 8 başlıktaki kriterlere göre değerlendiriliyor. Yolsuzluğun önlenmesinde, yolsuzluğu önlemek için alınan tedbirleri inceleniyor. Rüşvet, yolsuzluk ve kamu kaynaklarının kötüye kullanılıp kullanılmaması temel alınıyor. Hükümet yetkileri üzerindeki kısıtlamada, ülkedeki yöneticilerin kanunlara tabi olup olmadığı ölçülüyor. Hükümetin şeffaflığı kategorisinde, hükümetin yayınladığı bilgilerin kalitesi kontrol ediliyor. Bunun yanısıra bilgi edinme talebine, hükümetin doğru bir şekilde cevap verip vermediği de gözetiliyor. Temel haklar kategorisinde de, o ülkede hukukun üstünlüğüne dayanarak en temel insan haklarına saygılı olunup olunmadığını kontrol ediliyor. Güvenlik ve düzeni kapsayan başlıkta kişilerin ve mülklerin korunup korunmadığı mercek altına alınıyor. Adil hukuk alanında ise, insanların mağduriyetlerini adalet sistemi vasıtasıyla etkili bir şekilde çözüp çözemedikleri değerlendiriliyor.
2014 yılından önce çalışma yöntemi farklı olan araştırmada da çarpıcı sonuçlar bulunuyordu. 2010 yılında, hükümet üyelerinin hukuk kurallarıyla ne derece sınırlandırıldığını gösteren “Sınırlı Hükümet Yetkisi” kategorisinde Türkiye 35 ülke arasında 31’inci, “Temel Haklar’da” ise 33’üncü sıradaydı. 2011’de ise “Sınırlı Hükümet Yetkisi” kategorisinde Türkiye 66 ülke arasında 52’inci, “Temel Haklar” kategorisinde de 66 ülke arasında 58’inci sırada yer buldu. 2012-2013’te ise “Sınırlı Hükümet Yetkisi” kategorisinde Türkiye 97 ülke arasında 68’inci sırada yer alırken, “Temel Haklar” da ise 97 ülke arasında 76’ıncı oldu.
ADALETE ERİŞEBİLİRLİK
