Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ölümsüz eseri ‘Huzur’un sıra dışı karakteri Suat’ın kaleminden dökülen sayfalar 68 yıl sonra ortaya çıkarılarak bir araya getirildi. Edebiyatseverlere ‘Suat’ın Mektubu’ adıyla sunulan kitapta, romandakinden daha farklı bir Suat anlatılmasa da karakterin yaşadığı varoluş sancısı detaylandırılıyor.
ERKUT TEZERDİ / İSTANBUL
İstanbul’da yaşanan bir aşk hikâyesini Nuran ile Mümtaz karakterleri üzerinden anlatan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Huzur’u 1949 yılında okuyucuyla buluştu. Romanda anlatılanlar ise 1939’da geçiyor ve alt metinde II. Dünya Savaşı’nın çıkacak olması korkusuyla duyguları, fikirleri altüst eden buhran gözler önüne seriliyor. Bu da karakterlere varoluş sancısı olarak yansıyor; geleceğin belirsizliği, sıkışmışlık, karamsarlık, özgürlük, anlamsızlık ve yaşamın sorgulanması okuyucuya zengin bir biçimde ulaşıyor. Ancak romanın en sıra dışı karakteri Suat da bundan hiç geri kalmıyor. Dahası, ‘Huzur’da bahsedilen, geçen yıla kadar da akıbeti bilinmeyen ve aynı isimle kitaplaştırılan ‘Suat’ın Mektubu’nda tüm bu detayları okumak mümkün. Peki bu sayfalar günümüze nasıl ulaştı? Tanpınar’ın vefatından sonra kardeşi Kenan Tanpınar, edebiyat profesörü Mehmet Kaplan’a kardeşinin arşivini teslim ediyor. Kaplan da bunları doktora öğrencilerinin araştırma yapmaları amacıyla İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ne veriyor. Yıllar sonra da tozlu raflardan ortaya çıkarılan ‘Suat’ın Mektubu’ Suat’ın iç döküşü ile kendi gözünden Mümtaz’ın anlatılması ve Tanpınar’ın çalışma yöntemini ortaya koyması açısından çok önemli.
Handan İnci’nin dizi editörlüğünü yaptığı, Dergah Yayınları’ndan çıkan çalışma dört bölümden oluşuyor. İlk kısımda İnci’nin ‘gönderilmeyen mektup’ üzerine saptamaları, açıklamaları var. Hemen ardından ‘Suat’ın Mektubu’nun sırayla düzenlenmiş versiyonu ile orijinali geliyor. “Aziz Mümtaz” diye başlayan sayfalar için İnci “... Elimizdeki metinlerin bir kısmı birbirini düzenli olarak takip etmekte bir kısmı da tamamlanmamış kelimelerle öncesi/sonrası belli olmayan tek sayfa halinde boşlukta kalmaktadır. Aynı sahnenin birden fazla yazılmış şekli de vardır. Bu zorluklara rağmen, ‘Huzur’daki akışa da dikkat ederek sayfaları anlamlı bir şekilde sıralamaya çalıştım” diyor. Son bölümde Tanpınar’ın mektup hakkındaki notları bulunuyor. İnci’nin mektubu kitaplaştırmasının gerekçesi de Tanpınar külliyatının ana parçası diyebileceğimiz ‘Huzur’ romanıyla doğrudan ilişkisi!
‘Huzur’ romanında yer almayan ‘Suat’ın Mektubu’na ait sayfaların büyük çoğunluğu daktilo edilmiş. Sayfaların üzerine eski yazıyla eklemeler, karalamalar ve çıkarmalar yapılmış. Bu durum için İnci “Kalemle yazmayı tercih ettiğini bildiğimiz Tanpınar’ın metni en azından bir defa elinden çıkardığını, daha sonra üzerinde yeniden çalışmaya başladığını gösteriyor” sözlerini kaydediyor.
‘Huzur’da Suat ile Mümtaz’ın ilişkisi ilginçtir. Mümtaz’ın Nuran’a olan aşkından çok Suat’ın sözleri karşısında bozulan ruh hali yeri geldi mi her şeyden daha baskın gelir; Mümtaz Suat’a karşı hayranlık da besler korku, öfke ve sevgi de... Suat’ın yaşadığı gerilimin nedeni hayatın ta kendisi, Mümtaz’ınki de “kurmaya çalıştığı dünyanın değerlerine saldıran Suat”tır. Her ne şekilde olursa olsun Mümtaz, Suat’ın etkisi altında. İnci “Onun kendisini beğenmesine, onaylanmasına ihtiyaç duyar” diyor. Tanpınar ‘Suat’ın Mektubu’nda bu gerilimi, ilişkiyi, zıtlığı Suat’ın kaleminden şöyle anlatıyor: “... Vazgeç Mümtaz, vazgeçmeyeceksen bile hiç olmazsa şiire ayırdığın kelimelerle öbürlerini yazmaktan vazgeç. Otuz sahife okudum, bir satırı bile hoşuma gitmedi. Daha okurdum, bilirsin ki seni beğenmem, fakat severim. Ama senin insan taliinden bahsetmeye ne hakkın var Mümtaz? Aşk gibi tabii bir iş üstünde bu kadar geciken bir insanın!”
Ayrıca Suat, Mümtaz’ı eleştirdiği kadar kendini de eleştirmekten, içini dökmekten, yaşama karşı sancısını dile getirmekten hiç çekinmiyor: “İnsan nedir?” diye soran Suat, şöyle devam ediyor: “Ve hakikaten bir tek olan insan var mıdır? Bunu hiç düşünmüyorlar. Düşünmedikleri için de fikirle insanı karıştırıyorlar. Hâlbuki asıl kumaş içimizde dokunuyor. Mesela al beni. Ben kaç kişiyim zannediyorsun! Ölüme en fazla yakın bulunduğum şu dakikada bile içimde kaç duygu birden çarpışıyor; hisleri bırak, zihnim kaç şeyi birden düşünüyor.” Mektubun devam eden satırlarında Suat’ın romanın diğer karakterleri hakkında görüşleri de yer alıyor. Eşini, Nuran’ı, İhsan’ı değerlendiriyor.
Ahmet Hamdi Tanpınar / Dergah Yayınları / 150 sayfa / 12 TL
BÜTÜN KAPILARIN AÇILDIĞI YER HEP AYNI
İntihar eden Suat’ın Mümtaz’a bıraktığı mektupta düşünceleriyle ne kadar boğuştuğu, dönemin edebiyatında etkili olan varoluşçuluktan ise Tanpınar’ın ne kadar etkilendiği şu satırlarda daha etkin yer alıyor: “Düşüncelerimiz hayatımıza o kadar sıkı bağlı ki... Tezat içinde yaşayan tezatlarla düşünür. Evet o gün akşama kadar senin divanının bir köşesinde tam onun ayaklarını uzattığı yerde oturdum ve Allah’ı aradım. Ona ne kadar muhtaçtım! Beni buraya hayatımın tezadı getirmişti. Bir taraftan küçük zevklerin adamı olacaksın, öbür taraftan güzel ve büyüğü seveceksin! Bu kabil değildir. Er geç makine bir yerde durur! Onlar makinenin nasıl bir bütün olduğunu biliyorlar. ‘Yeni insan mı arıyorsun? Hiçbir şey bırakma!’ diyorlar. Fikir doğru, fakat tatbiki kabil değil. Çünkü makine sadece bir bütün değil, zaruri ve mantıki de... Hepsi birbirini doğuruyor. Bütün kapılar aynı noktaya çıkıyor.”
* ‘Huzur’da iyi eğitimli Mümtaz ile kocasından boşanmak üzere olan Nuran’ın İstanbul’da yaşadıkları aşk anlatılıyor. Romanda evliliğinden memnun olmayan Suat’ın da Nuran’a karşı hisleri var ama bu ‘Suat’ın Mektubu’nda bambaşka şekilde yer alıyor.
