Var olan para nasıl yok olur - Mehmet Ali Verçin

Bugünlerde kredi çarkının hızı ve hacmi ihtiyaçlar ölçüsünde dönmüyor. Hem kredi müşterileri hem de bankalar gelecekle ilgili kaygılı oldukları için kredi arzı ve talebi zayıf. Ne müşterilerin almaya ne de bankaların vermeye gönlü var. İştahsızlık had safhada.

Gidişat bankaların kendi başlarına, yeterli miktarda “kredi verilebilecek bir mevduat hacmi” oluşturamayacaklarını işaret ediyor. Çözüm geliştirmek kamu ve TCMB’ye düşüyor. Kamu ilk etapta TCMB’ye elli milyar TL ve üzeri tutarda DİBS satıp topluma dağıtırsa; bu tutar, hemen, bankalarda “kredi olarak verilebilecek mevduat ve fon hacmine” dönüşür. Kredi verme/alma iştahı da güçlü olursa, ihtiyaç duyulacak tüm fonların oluşum süreçleri çalışmış olur.

“Olmayan Para Nasıl Yaratılır” başlıklı yazımızda para yaratma yöntemlerinden bahsetmiştik.Bankaların verdiği krediler, TCMB’nin ihracatçılara verdiği ihracat reeskont kredileri, TCMB’nin bankalara verdiği her türlü borç ve TCMB’nin DİBS satın alımları; olmayan bir parayı yaratır, yani para arzını artırır.

TCMB ile ilgili bu kadar çok kalem saymama bakmayın; paranın çoğunu katılım ve mevduat bankaları yaratır.

Soru: Alınan krediler “harcandıkça” kredi verilebilecek mevduat hacmi artar mı?

Önceki yazıda kredi kullananların, aldıkları krediyle makine satın aldıklarını; makine üreticilerinin de, bankalara kredi borcu olmadığını varsaymıştık.
Para kredi alanın veya satıcının hesabına transfer edildikten sonra,

I) Satıcı mevduat/katılma hesabı açabilir. II) Bankadan veya başka bir kişiden DİBS satın alabilir. III) BİST İstanbul’da işlem görüyor olsun ya da olmasın hisse alabilir. IV) Varsa satış bedelini kendi işletmesine sermaye olarak koyabilir. V) Döviz veya altın alabilir. VI) Kendisine ev, araba alabilir veya istediği gibi harcayabilir.

Yukarıdaki işlemlerin adedi ve hacmi ne kadar artarsa artsın,kredi olarak verilebilecek mevduat hacmi artmaz. İlk işlemden sonra, bütün işlemler, bir hesaptan diğer bir hesaba transfer niteliğindedir. İşlem sayı ve hacminin artması gelir ve enflasyon gibi olgulara etki eder, fakat kredi olarak verilebilecek mevduat hacmini artırmaz. İnşallah başka yazıda irdeleriz

Şimdiye kadar anlattıklarımı özü ve özeti: Kredi olarak verilebilecek para hacmi,krediler ile TCMB parasından oluşur. TCMB parası,kredi mekanizmasında adeta tulumbanın suyu işlevini görür. Ağırlık bankalarındır.

BİR EKONOMİNİN GÜCÜ ALABİLDİĞİ KREDİLER KADARDIR

Bankalar geri tahsil edemeyecekleri parayı, kredi olarak vermez; kredibilitesi olan gerçek ve tüzel kişiler de geri ödeyemeyecekleri kredileri almazlar. Bankalar kredileri için teminat temin etmeye; kredi alanlarda maliyet ve vade kalitesini düzeltmeye çalışır.
Taraflar bu kredilerin geri ödenmesini sağlayacak gelirlerin oluşacağından başlangıçta eminler. Bu gelirler ücret gelirleri olabileceği gibi; kira, faiz ve temettü gibi sermaye gelirleri olabilir.

KREDİ OLARAK VERİLEBİLECEK PARA HACMİNİ AZALTMAK

Olmayan para nasıl yaratılır sorusunu, bu defa, var olan para nasıl yok olur olarak soruyoruz. Yani kredi olarak verilebilecek mevduat ve fon hacmi nasıl azalır?
Eğer alınmış krediler vadesi geldiğinde, bankalardaki mevduatlarla ödenirse,hem krediler hem de mevduat hacmi azalır. Yani daha önce var olan ve kredi olarak verilebilecek para hacmini yani para arzını bu ölçüde azaltır.

Genellikle ekonominin büzüldüğü, küçüldüğü veya güvenin kaybolduğu böyle dönemlerde; Bankalar, mevduatı olan müşteriye bile kredi vermek istemeyebilirler. Ya da müşterilerin geliri o kadar düşmüştür ki, kredi borçlarını, yedek akçe olarak tuttukları mevduatla ödeyebiliyorlar.

İkinci sebep piyasalar fazla ısınmış ve krediler haddinden fazla artmış olabilir. Bu durumda TCMB önce den satın aldığı, DİBS’leri satarak veya bankalara verdiği borç hacmini azaltarak, kredi olarak verilebilecek para hacmini azaltabilir. Yani var olan parayı piyasadan çekerek yok eder.

Kredi hacmini artırıp azaltmanın amacı piyasada oluşan riskleri azaltmaktır. Doğru zamanlama, yerindelik ve makul dozaj başarıyı getirir.