Gazprom Avrupa’nın gazını kesti. Avrupa başkentleri alternatifler üzerinde kafa yorarken 'gaz protestoları' ivmelenmeye başladı. Moskova kesintiye gerekçe olarak yaptırımları öne sürüyor. AB ise Rusya’yı şantaj yapmakla suçluyor.
Avrupa ekonomilerinde ise 'gaz politiğin' getirdikleri, resesyon (durgunluk) beklentilerinin öne alınmasına neden oldu. Gazprom’un son yayımladığı reklam filminde yer alan 'Kış büyük olacak, yalnızca alacakaranlık ve kar.' ifadeleri, Avrupalı siyasilerin tasarruf için gündeme getirdikleri 'çılgın' öneriler “Bu iş nereye gidiyor?” sorusuna yanıt vermeyi zorlaştırıyor.
Uzmanların bu kadar kısa sürede Rus gazına alternatif üretme imkanı olmadığını vurgulamasına rağmen Avrupa Birliği’nin (AB) girmekte ısrar ettiği soğuk tünel, kötümser beklentileri de büyütüyor.
KANADA İLE KOMPRESÖR KRİZİ GERİLİMİ TIRMANDIRDI
Moskova’nın 'şantaj' yapması mı yoksa AB’nin yaptırımları nedeniyle ortaya çıkan teknik ekipman eksiği mi gaz krizini derinleştiriyor? CRI Türk'e konuşan Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım’a göre her iki tarafın da kendi göre haklı olduğu yönler bulunuyor. “Rusya’nın kompresörlerde yağ kaçağı var ben bunu çalıştıramam savı teknik olarak doğru” diyen Yardım, şöyle konuştu:
“Ortada teknik sorun var. Teknik sorun çıkmadan önce kompresörlerin yedeksiz kalma meselesi var. Çünkü Kanada’ya bakıma gittiklerinde Kanada hükümeti ‘Ben bu kompresörleri göndermiyorum.’ dedi. Almanya başbakanı devreye girdi. Kompresörler Almanya’ya gönderildi. Bunların takılması gerekiyordu ama bakım yapıldıktan sonra kompresörlerin sertifikalarının olması lazım. Rusya önce bu sertifikaları istedi. Bu sertifikalar gelmedi.”
MERKEL'DEN SONRA ÇÖZÜM İÇİN İNİSİYATİF ALACAK LİDER YOK
Teknik konuların aşılabilir olduğuna işaret eden Yardım, “İki taraf da adım atmıyor. Avrupa’da Rusya-Ukrayna ve AB krizini çözmek için adım atan kimse yok. İnisiyatifi ele alıp bu krizi çözmeye çalışan bir lider yok şu anda Avrupa’da. Sorunun kaynağı burada. Eskiden herhangi bir sorun çıktığında (Angela) Merkel inisiyatifi eline alıyordu ve sorunları bir şekilde çözüyordu. Tarafların konuşması lazım” dedi.
“Birilerinin Ukrayna cumhurbaşkanını ikna etmesi lazım” diye devam eden Yardım, Rus gazına tavan fiyat gibi uygulamaların sorunu çözmeyeceğini, Avrupalı siyasetçilerin Rusya ile diyaloğa yönelmesi gerektiğine işaret etti. Gaz krizini çözmek için girişimde bulunan Eski Alman Şansölyesi Gerhard Schröder gibi isimlerin “linç edildiğini” belirten Yardım, “bu kadar diyalogsuzluk iyi değil” dedi ve ekledi:
'BUNU ANCAK BİR SAVAŞ TAHKİM EDEBİLİR'
“Bunun çözümü için iki tane yol gibi var gözüküyor. Pazar günü Çek Cumhuriyetinde gösteriler oldu. Almanya’da Ludwing kentinde oldu. Bu hafta sonundan itibaren Sarı Yeleklilerin eylem yapacakları söyleniyor. Avrupa’da da orta sınıf yok olmaya başladı. Çünkü bu enerji fiyatlarının yüksekliğinin yarattığı enflasyon ve sonunda durgunluğa işsizliğe karşı durmak mümkün değil. Ya Avrupa’da hükümetler kıştan itibaren politikalarını değiştirecek ya da biri iki sene daha bu sorun devam edecek. Savaş ihtimali de görüyorum. Bu kadar ekonomik durgunluk ve yıkımdan sonra bunu ancak bir savaş tahkim edebilir. Maalesef.”
'TÜRKİYE RUSYA İLE PAZARLIKTA GEÇ KALDI'
Peki, durum Türkiye açısında nedir? Bu kış Türkiye için ne kadar zor geçecek? Sıvılaştırılmış doğal gaz fiyatlarının Hollanda’daki TTF’e baz edildiğini anımsatan Eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım, Türkiye’nin yaptığı bu fiyat formülü değişikliğinin zarara neden olduğunu kaydetti ve şöyle devam etti:
“31 Aralık 2021’den itibaren konutlarda doğal gaza yüzde 174 ticarethanelerde yüzde 378 sanayide yüzde 277, elektrik üretiminde de yüzde 329 zam oldu. Bu zammın iki sebebi var. Birincisi alım fiyatlarındaki artış. Eskiden imzaladığımız uzun dönemli petrole baz edilmiş fiyatlar olsaydı 1000 metreküp gazı 400-450 dolar arasında alacaktık. 30 Aralık tarihi itibarıyla Rusya’dan gaz alım formüllerimizin içine biz yüzde 70 oranında TTF’i dahil ettik. TTF’in fiyatı dün itibarıyla 2 bin 600 dolardı. 26 Ağustosta TTF 3 bin 680 dolar oldu. Böyle olunca bizim alım maliyetlerimize yaklaşık yüzde 50 oranında yükseltti.”
Fiyat müzakerelerindeki içeriği bilmemekle birlikte bu formül değişikliğinin yanlış olduğunu söyleyen Yardım, zamların ikinci nedeninin kur kaynaklığı olduğunu belirtti. Rusya-Ukrayna savaşının Türkiye’deki zamları açıklamadığını ifade eden Yardım, Türkiye’nin vadesi dolacak olan kontratlar konusunda Rusya ile pazarlıkta geç kaldığı görüşünü paylaştı.
HESAP HATASI YAPILDI
Türkiye’nin uzun vadeli kontratlar yerine Ukrayna gerilimi öncesi görece bir miktar ucuz olan spot piyasadaki sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) alımına güvenmesi de Eski BOTAŞ Genel Müdürü Yardım’a göre yapılan bir diğer hesap hatası.
2021 Temmuz ayından itibaren Avrupa ülkelerinin boşalan gaz depolarını doldurmaya başlaması da Hollanda merkezli TTF fiyatlarını yükseltemeye başladı. O dönemde Türkiye’nin 'fiyatlar düşer' beklentisiyle Rusya ile uzun vadeli kontratları yenilemediğini anımsattı.
Krizin dört yıl daha devam edeceği öngörüsünde bulunan Yardım, doğal gazda fiyatların eski düzeyine gelmesinin ise mümkün olmadığı kanaatinde. Peki, Türkiye bu kış gaz sıkıntısı çeker mi? Yardım bu soruya “Ciddi manada bir sıkıntı çekeceğimiz kanısında değilim. Şu andaki politikalar çerçevesinde Rusya’nın bize gaz tedariki konusunda yardımcı olduğunu görüyorum. Fiyat konusunda bir miktar yardımcı oluyor. Eski fiyat formüllerine dönsek çok daha iyi olur.” diyerek yanıt verdi.
Gaz tedariki açısından Türkiye’nin Avrupa’daki gibi bir sıkıntıda olmadığını dile getiren Yardım, ticarethane, sanayi ve elektrik üretime zamların devam edeceği konutta ise olası zamların seçim gündemi nedeniyle sınırlı olacağı öngörüsünü paylaştı.