Tarihte “iki nehir arasındaki topraklar” olarak anılan Irak, Dicle ve Fırat’taki dramatik su kaybı nedeniyle son yüzyılın en derin su krizlerinden birini yaşıyor. Krizin giderek derinleşmesi üzerine Bağdat yönetimi, su güvenliğini sağlamak amacıyla Türkiye ile kapsamlı bir iş birliği anlaşmasına yöneldi. CNN International’a göre, Irak, bu anlaşma kapsamında petrol gelirlerini kullanarak Türk şirketlerine su altyapı projeleri yaptırmayı hedefliyor. Ancak söz konusu adım, “su için petrol” yaklaşımının egemenlik, bağımlılık ve insan hakları boyutları nedeniyle ülkede yoğun tartışmalara yol açtı.
CNN'in analizine göre Irak, azalan su kaynaklarını güvence altına almak amacıyla Türkiye ile “petrol karşılığı su” anlaşmasına yöneldi. Anlaşma, ülkede hem siyasi hem de toplumsal düzeyde ciddi tartışmaları beraberinde getirdi.
SU KAYNAKLARI ALARM VERİYOR
Yaklaşık 46 milyon nüfuslu Irak’ta su arzı; Türkiye, İran ve Suriye’deki baraj projeleri, yıllar süren savaşların ardından yıpranan altyapı, kötü yönetim ve iklim değişikliğinin tetiklediği kuraklık nedeniyle keskin biçimde geriledi. Uzmanlara göre ülke, neredeyse bir asırdır görülmeyen ölçekte bir kuraklık yaşıyor.
Irak Çevre ve İklim Uzmanları, ülkenin kullandığı suyun yaklaşık yüzde 60’ının Türkiye kaynaklı olduğunu, ancak son yıllarda Irak’a ulaşan su miktarının ciddi biçimde azaldığını belirtiyor. Tarım sektörü ise mevcut suyun yüzde 80’inden fazlasını tüketerek krizi daha da derinleştiriyor.
PETROL GELİRLERİYLE SU ALTYAPISI HAMLESİ
Irak ile Türkiye arasında Kasım ayında imzalanan onlarca milyar dolarlık “Su İşbirliği Çerçeve Anlaşması”, krize karşı atılan en dikkat çekici adım oldu. Anlaşma kapsamında Türk şirketlerinin Irak’ta su depolama ve verimlilik projeleri yürütmesi, bu projelerin finansmanının ise Irak’ın petrol gelirleriyle sağlanması öngörülüyor.
Irak Başbakanı’nın su işleri danışmanı Torhan el-Müfti’ye göre, Irak her gün belirli miktarda petrol satacak ve elde edilen gelir, su altyapı projeleri için oluşturulacak bir fona aktarılacak. İlk aşamada yağmur suyu toplama barajları ve arazi ıslah projeleri hayata geçirilecek.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, anlaşmayı “bölgesel istikrar ve kalkınmaya katkı sağlayan karşılıklı fayda temelinde bir iş birliği” olarak tanımlarken, Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin ise anlaşmanın su, gıda ve ekonomik güvenlik açısından hayati olduğunu vurguladı.
ANLAŞMA IRAK'I KARIŞTIRDI: SU BİR İNSAN HAKKIDIR
Ancak anlaşma Irak içinde ciddi eleştirilere yol açtı. Bazı siyasetçiler ve su politikaları uzmanları, suyun petrol gibi bir ticari meta haline getirilmesinin uluslararası su diplomasisi ilkeleriyle bağdaşmadığını savunuyor.
Bağdat merkezli su politikaları uzmanı Shurook Alabayachi, “Su bir insan hakkıdır, petrol gelirlerine bağlanamaz” diyerek, Irak’ın uzun vadeli, egemen ve uluslararası hukukla uyumlu bir su politikasına ihtiyaç duyduğunu ifade etti.
Washington merkezli Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nden Natasha Hall ise Irak’ın ikili anlaşmalara aşırı bağımlı hale gelmesinin egemenlik riskleri doğurabileceği uyarısında bulundu. Hall, anlaşmanın kısa vadede fayda sağlayabileceğini ancak tek başına yeterli olmayacağını söyledi.
TÜRKİYE AÇISINDAN JEOPOLİTİK KAZANÇ
ABD'de faaliyet gösteren Orta Doğu Enstitüsü Türkiye Programı Direktörü Gönül Tol’a göre, anlaşma Türkiye’ye Irak üzerinde önemli bir kaldıraç sağlıyor. Tol, anlaşmanın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hem iç politikadaki konumunu güçlendirme hem de bölgesel nüfuzunu artırma hedefleriyle örtüştüğünü belirtiyor.
Uzmanlar ayrıca, ABD Başkanı Donald Trump’ın Türkiye’ye Rus petrolü alımını azaltma çağrısının ardından, Irak petrolünün Türkiye için alternatif bir enerji kaynağı haline gelebileceğine dikkat çekiyor.
KRİZİN İNSANİ YÜZÜ
Su krizi, Iraklılar için yalnızca diplomatik bir mesele değil, günlük hayatı doğrudan etkileyen bir hayatta kalma sorunu. Birleşmiş Milletler’e bağlı Uluslararası Göç Örgütü’ne göre, iklim ve çevresel nedenlerle 168 binden fazla kişi yerinden edildi.
Bir zamanlar meyve bahçeleriyle geçimini sağlayan çiftçiler, su yokluğu nedeniyle tarımı terk etmek zorunda kaldı. Babil eyaletinden Ahmed el-Ceşami, ailesinin kuşaklar boyu işlettiği bahçelerin kuruduğunu, şimdi geçimini küçük bir dükkânda sağladığını anlatıyor. Felluce yakınlarından Hussam Anizan ise sulama yapılamadığı için tarlasını satmak zorunda kaldığını ve artık taksi şoförlüğü yaptığını söylüyor.
BELİRSİZ GELECEK
Irak yönetimi, su yönetiminin tamamen ülke egemenliğinde kalacağını savunsa da uzmanlar, krizin çözümünün yalnızca altyapı projeleriyle mümkün olmayacağı görüşünde birleşiyor. Tarım reformları, verimli su kullanımı ve bölgesel, çok taraflı anlaşmalar olmadan Irak’ın su krizinin derinleşmeye devam edeceği ifade ediliyor.
CNN'E göre “petrol karşılığı su” anlaşması, Irak için bir dönüm noktası olabilir; ancak bu yolun, ülkeyi daha büyük bir bağımlılığa mı yoksa sürdürülebilir bir çözüme mi götüreceği henüz net değil.
