İran, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış; sadece coğrafi değil, kültürel olarak da büyük bir zenginliğe sahiptir. M.Ö. 3000’lerde bu topraklara gelen Arilerin Fars kolu, bölgeye inançlarını ve toplumsal yapılarını taşıyarak İran’ı şekillendirmiştir.
İsrail’in son dönemde İran’a yönelik gerçekleştirdiği saldırılar, sadece siyasal dengeleri değil, tarihsel hafızamızı da zorlayan gelişmelerdir. Bu nedenle yalnızca bugüne değil, geçmişe de bakmakta fayda var.
Ben akademik hayatım boyunca İran üzerine çalıştım ve 2010’dan bu yana defalarca bu ülkeye gittim. İran’ın birçok şehrini dolaştım, halkıyla tanıştım, dostlar edindim. Evlerinde misafir olduğum İranlıların tarih bilinci, kültürel derinliği ve misafirperverliği, bu ülkeyle bağ kurmamı kolaylaştırdı.
İran, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapmış; sadece coğrafi değil, kültürel olarak da büyük bir zenginliğe sahiptir. M.Ö. 3000’lerde bu topraklara gelen Arilerin Fars kolu, bölgeye inançlarını ve toplumsal yapılarını taşıyarak İran’ı şekillendirmiştir. M.Ö. 550’de kurulan Ahameniş İmparatorluğu ise sadece İran’ın değil, insanlık tarihinin önemli medeniyetlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Ahamenişler yalnızca sınırları Anadolu’dan Uzakdoğu'ya kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurmakla kalmadılar; farklı din ve kültürlere karşı hoşgörülü yönetim anlayışlarıyla da tarihe geçtiler. Yahudi halkı içinse bu dönem, bir dönüm noktasıdır. Zira M.Ö. 586’da Babilliler, Yahuda Krallığı’nı yıktıktan sonra Yahudileri Babil’e sürgün etmişti. Ahamenişler ise bu sürgüne son vererek Yahudilerin yurtlarına dönmesine ve Kudüs’teki II. Mabedi yeniden inşa etmelerine izin vermiştir. Hatta bu inşa için mali destek sağladılar.
Bu tarihi olay, İran ile Yahudiler arasında yüzyıllar sürecek bir ilişkiyi başlattı. Sadece Ahamenişler değil, daha önce Asurlar tarafından İran topraklarına sürülen Yahudiler de bu topraklarda kalıcı olmuşlardı. Her ne kadar zaman zaman baskılar yaşasalar da özellikle Sasaniler ve sonrasında İran’daki Yahudi cemaatinin varlığını genelde rahat bir şekilde sürdürdüğünü ve yaşam alanı bulduğunu biliyoruz.
1948 yılında İsrail'in kurulmasıyla birlikte İran’daki Yahudilerin önemli bir kısmı göç etti. Ancak halen başta Tahran olmak üzere İran’da küçük bir Yahudi cemaati yaşamını sürdürmektedir. İran'da Kelimi ismiyle tanınan Yahudiler İran devleti, tarafından “Ehl-i Kitap” kabul edilmiş, onlara Meclis'te bir sandalye hakkı tanınmış ve dini özgürlükleri anayasal güvence altına alınmıştır.
Böyle bir tarihi geçmişe rağmen, bugün İsrail’in İran halkına yönelik uyguladığı şiddet politikaları son derece düşündürücüdür. İsrail, İran rejimini eleştirebilir, siyasi rakip görebilir; ancak bu durum İran halkına zarar verme hakkı tanımaz. Tarihi bilen bir milletin, kendisine zamanında büyük iyilikte bulunan başka bir millete acı çektirmesi; sadece siyasi değil, ahlaki açıdan da sorgulanmalıdır.
Tarih yalnızca savaşları değil, dostlukları da kaydeder. İran ve Yahudiler arasında zamanında kurulmuş bu dostane bağlar, günümüzün siyasi hesapları uğruna yok sayılmamalıdır. İsrail, tarihi bir kez daha hatırlamalı ve İran halkına yönelik saldırılarını derhal sonlandırmalıdır. Geçmişte kurulan köprüleri yıkmak kolaydır ama yeniden inşa etmenin zor olduğu unutulmamalıdır…
KİMDİR
*Doç. Dr. Mehmet Emin Sular, Muş Alparslan Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü’nde görev almaktadır.
