Gazze’de on binlerce sivilin yaşamını yitirdiği, milyonlarca insanın yerinden edildiği ve büyük bölümünün hâlâ geçici barınaklarda yaşadığı bir dönemde, ABD Başkanı Donald Trump'ın Gazze’nin geleceğine ilişkin kapsamlı bir yeniden inşa planını uluslararası gündeme taşıdı. “Project Sunrise” adı verilen ve Gazze’yi lüks turizm, yapay zekâ destekli altyapı ve modern ulaşım ağlarıyla donatılmış bir sahil metropolüne dönüştürmeyi hedefleyen plan, Türkiye başta olmak üzere Körfez ülkeleri, Mısır ve bazı bölge aktörlerine sunuldu.
Trump Gold Card, 1,3 milyar dolarlık satışa ulaştı
Ancak planın paylaşılan taslaklarında, yaklaşık 2 milyon Gazzelinin yeniden inşa süreci boyunca nerede yaşayacağı, hangi statüde korunacağı ve yerinden edilmenin kalıcı hale gelip gelmeyeceğine dair açık ve bağlayıcı düzenlemelerin yer almaması, projenin insani boyutuna ilişkin soru işaretlerini artırdı. Trump daha önce yaptığı açıklamalarda, Filistinlilerin Gazze'ye geri dönmesinin düşünülmediğini açıklamış, bölgeye kimlerin yerleştirileceğini ise söylememişti. ABD’li yetkililer tarafından “vizyon belgesi” olarak tanımlanan sunum, yüksek maliyetli altyapı ve yatırım projelerine odaklanırken, Gazze halkının akıbetine dair belirsizlikleri giderecek somut bir çerçeve ortaya koymuyor.
Wall Street Journal'da yer alan 32 sayfalık PowerPoint sunumu şeklinde hazırlanan ve “hassas ancak gizli olmayan” ibaresi taşıyan planda, Gazze’nin çadır kentlerden lüks konutlara, yoksulluktan refaha taşınması hedefleniyor. Sunumda sahil boyunca yükselen gökdelenler, hızlı tren hatları, yapay zekâ destekli enerji şebekeleri ve lüks turizm projelerine yer veriliyor.
Trump’tan İsrail’e ‘sarı hat’ uyarısı: Yeni bir Berlin Duvarı istemiyoruz
10 YILDA 112 MİLYAR DOLARLIK YENİDEN İNŞA ÖNGÖRÜSÜ
Taslağa göre, Gazze’nin yeniden inşası 10 yıllık süreçte toplam 112,1 milyar dolara mal olacak. ABD’nin bu süreçte yaklaşık %20 oranında “çapa ülke” olarak finansal destek sunması, hibe ve borç garantileri yoluyla yaklaşık 60 milyar dolarlık bir katkı sağlaması öngörülüyor. Plan, ilerleyen yıllarda Gazze’nin kendi gelirleriyle projeleri finanse edebileceğini ve borçlarını geri ödeyebileceğini varsayıyor.
Sunumda, Dünya Bankası’nın da finansman mekanizmalarında rol alabileceği belirtiliyor. Gazze kıyı şeridinin yüzde 70’inin 10. yıldan itibaren ekonomik olarak değerlendirilmesiyle uzun vadede 55 milyar doları aşan yatırım getirisi hedefleniyor.
TÜRKİYE, KÖRFEZ ÜLKELERİ VE MISIR’A SUNULDU
ABD’li yetkililer, planın Suudi Arabistan başta olmak üzere Türkiye, Körfez ülkeleriyle birlikte ve Mısır gibi bölge ülkelerine de sunulduğunu açıkladı. Ancak sunumda, yeniden inşa süresince yerinden edilmiş yaklaşık 2 milyon Filistinlinin nerede yaşayacağına dair net bir plan yer almıyor.
Bazı ABD’li yetkililer ise planın uygulanabilirliği konusunda ciddi şüpheler taşıyor. Hamas’ın silahsızlanmayı kabul edip etmeyeceği ve uluslararası bağışçıların güvenlik riski yüksek bir bölgeye yatırım yapmaya ikna edilip edilemeyeceği temel belirsizlikler arasında gösteriliyor.
“HER ŞEY HAMAS’IN SİLAHSIZLANMASINA BAĞLI”
Planın ikinci sayfasında, kırmızı ve kalın harflerle şu koşula yer veriliyor:
Gazze’nin yeniden inşası, Hamas’ın tüm silahlarını ve tünel ağını tasfiye etmesine bağlı.
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, konuyla ilgili değerlendirmesinde şu ifadeleri kullandı:
“İnsanları, iki-üç yıl içinde yeniden savaş çıkacağına inandıkları bir yere yatırım yapmaya ikna edemezsiniz. Güvenlik sağlanmadan hiçbir şey mümkün değil.”
Rubio, uzun vadeli bağışçı desteği konusunda ise ABD yönetiminin “kendine güvendiğini” dile getirdi.
Trump, Suriye yaptırımlarını kaldıran yasaya imza attı: Sezar Yasası 6 yıl sonra iptal
DÖRT AŞAMALI YOL HARİTASI
20 yılı aşkın bir perspektifle hazırlanan yol haritasına göre süreç dört aşamada ilerleyecek:
- Enkaz kaldırma ve güvenlik: Patlamamış mühimmatın temizlenmesi, tünellerin kapatılması, geçici barınma ve sahra hastaneleri.
- Temel altyapı: Kalıcı konutlar, okullar, sağlık tesisleri, ibadethaneler, yollar ve enerji hatları.
- Ekonomik canlanma: Tarım, sanayi ve yerel üretimin teşviki.
- Uzun vadeli projeler: Sahil şeridinde lüks turizm, ulaşım merkezleri ve yüksek teknolojili şehirleşme.
İnşa çalışmalarının güneyde Rafah ve Han Yunus’tan başlayarak kuzeye, merkez kamplara ve son olarak Gazze kentine ilerlemesi planlanıyor. “Yeni Rafah” başlığı altında sunulan bir slaytta, kentin 500 binden fazla nüfusa, 100 bini aşkın konut birimine ve yüzlerce eğitim ve sağlık tesisine ev sahipliği yapması öngörülüyor.
“ULUS İNŞASI MI, VİZYON PLANI MI?”
Bazı uzmanlar, ABD yönetiminin bu planla fiilen ulus inşası sürecine girdiğini savunuyor. Dış İlişkiler Konseyi’nden Orta Doğu uzmanı Steven Cook, planla ilgili şu değerlendirmeyi yaptı:
“Ne kadar sunum hazırlarlarsa hazırlasınlar, Hamas silahsızlanmadan hiçbir şey olmayacak. Bu, fiilen ulus inşasıdır.”
Beyaz Saray ise bu yorumu reddederek, ABD’nin amacının “kalıcı barış ve refah için zemin hazırlamak” olduğunu savunuyor.
“Project Sunrise”ın hayata geçmesi, İsrail-Hamas arasında öngörülen çok aşamalı ateşkes ve silahsızlanma sürecinin tamamlanmasına bağlanırken, Gazze’nin geleceğine dair en kapsamlı ve tartışmalı planlardan biri olarak uluslararası gündemde yerini almış durumda.
TRUMP: FİLİSTİNLİLER GERİ DÖNMEYECEK
ABD Başkanı Trump geçtiğimiz aylarda yaptığı konuşmada, Gazze planının en tartışmalı boyutlarından birinin Filistinlilerin geri dönüş hakkını içermemesi olduğunu açıkça dile getirmişti. Trump, Gazze’de yaşayan Filistinlilerin yeniden inşa sürecinin ardından bölgeye dönmeyeceğini savunarak, nüfusun Gazze dışına kalıcı biçimde yerleştirilmesini öngördüğünü söylemişi.
Trump, Washington’da yaptığı açıklamada, Filistinlilerin Gazze Şeridi içinde geçici kamplarda tutulmasının gerçekçi olmadığını belirterek, “İnsanların yıkıntılar arasında yaşamasının bir anlamı yok. Onları güvenli yerlere taşımalıyız” ifadelerini kullandı. Bu yerleşimlerin Gazze dışında kurulacağını belirten Trump, Filistinlilerin bu yeni alanlarda hayatlarını yeniden kuracağını ve Gazze’ye geri dönüşün planlanmadığını kaydemişti.
ABD’nin Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff da benzer bir yaklaşımı savunarak, Gazze’nin yeniden inşasının yıllar süreceğini ve bu süre boyunca Filistinlilerin bölge dışında yaşamak zorunda kalacağını söylemişti. Witkoff, “Gazze şu anda yaşanabilir bir yer değil. Patlamamış mühimmat, enkaz ve altyapı yıkımı var. İnsanların bu koşullarda kalması mümkün değil” demişti.
