SALİHA SULTAN
Avrupa, ‘İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşanan en büyük kitap soygunu’ ile çalkalanıyor. Genellikle Aleksandr Puşkin ve Nikolay Gogol gibi Rus yazarların ilk baskılarını hedef alan hırsızlığın Avrupa genelindeki kütüphanelerden nadir kitapları çalma konusunda uzmanlaşmış Gürcü bir organize suç örgütüyle bağlantılı olabileceği düşünülüyor. Bu suçlarla bağlantılı olarak birkaç şüpheli tutuklandı, ancak Puşkin ve Gogol kitapları hâlâ kayıp. Europol’e göre, bu suç örgütü 2022-2023 yılları arasında Çek Cumhuriyeti, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Letonya, Litvanya, Polonya ve İsviçre’deki ulusal ve tarihi kütüphanelerden en az 170 kitabın çalınmasından sorumlu. Hırsızların kimi zaman kitapları doğrudan çaldığı kimi zaman da yerine kopyalarını koydukları belirtiliyor. Çalınan kitapların toplam değerinin 2,5 milyon avro olduğu tahmin ediliyor, ancak kültürel önemlerinin ‘toplum için ölçülemez bir maddi kayıp’ olduğu düşünülüyor.
HIRSIZLARIN ELİ ESTONYA’DAN FRANSA’YA UZANDI
BBC, The Guardian gibi çeşitli yabancı basın mecralarında yer alan haberlere göre ilk olarak Nisan 2022’de iki kişi, Estonya’daki Tartu Üniversitesi Kütüphanesi’ne girerek Puşkin ve Gogol’ün nadir eserlerini görmek istedi. Üç ay sonra, orijinal kitapların yerinde ustaca hazırlanmış kopyaların olduğu fark edildi. Kısa süre içinde Tallinn Üniversitesi Kütüphanesi’nden de 10 nadir eser kayboldu. Hırsızlıklar Baltık ülkelerinden Finlandiya, İsviçre ve Fransa’ya kadar yayıldı. Ekim 2024’te de Paris’teki Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Ulusal Enstitüsü’ne iki çete üyesi girip bir düzine el yazmasını çaldı ve arabayla kaçtı. Polonya’daki Varşova Üniversitesi de geçen yıl Puşkin ve Nikolay Gogol’un eserlerinin kütüphanelerindeki ilk baskılarının çalındığını bildirdi. Üniversite ardından 79 kitabın kayıp olduğunu tespit etti. 2023 Mayıs ayında Litvanya’daki Vilnius Üniversitesi kütüphanesi, nadir bulunan 17 Rusça kitabının kaybolduğunu tespit ederken, İsviçre’deki Cenevre Kütüphanesi personeli de 31 Ekim 2023’te aralarında Puşkin’in dört eserinin yer aldığı birçok kitabın çalındığını fark etti. Fransa Lyon’daki École normale supérieure Kütüphanesi’nde de Puşkin’in Boris Godunov adlı oyununun 1825 tarihli bir baskısının kayıp olduğu ortaya çıktı. Hollanda Milli Kütüphanesi de Mayıs 2025’te Puşkin’in 19. yüzyıldan kalma altı nadir kitabının 2023 yılında kütüphaneden çalındığını duyurdu. Europol, bütün bu hırsızlıklardan aynı Gürcü çetenin sorumlu olduğunu düşünüyor.
2023 yılında Varşova Üniversitesi Kütüphanesi’nden yaklaşık yetmiş adet nadir Rusça kitap çalındı. Hırsızlar, Aleksandr Puşkin’in 1822 tarihli ‘Kafkas Tutsağı’ eserinin orijinal baskısı yerine tıpkıbasımını yerleştirdi.
‘ALTINI SİLAHLI ADAMLAR, KİTAPLARI YAŞLI TEYZELER KORUYOR’
18 ay içinde Avrupa genelinde yaklaşık 600 bin dolar değerinde nadir kitap kaybolmasının ardından harekete geçen Europol, ‘Puşkin Operasyonu’ başlatarak dokuz Gürcü vatandaşı şüpheliyi tespit etti ve tutukladı. İlk yakalanan isim 48 yaşındaki Beqa Tsirekidze oldu. “Ben kitap büyücüsüyüm” diyen Tsirekidze, şu anda Estonya’da hapis cezasını çekiyor. Ekim 2023’te ise bu sefer Tsirekidze’nin oğlu Mate ve eşi Ana Gogoladze, Varşova Üniversitesi Kütüphanesi’nde güvenlik kameralarına yakalandı. İkili, yaklaşık 100 bin dolar değerindeki eserleri çalarken yakalandı ve mahkum edildi. Tsirekidze, hapishaneden BBC’ye yaptığı açıklamada Avrupa’daki kütüphanelerin güvenlik zafiyetine şu sözlerle dikkat çekti: “Yarım kilo altın, yani 60 bin dolar değerinde, 22 silahlı adam tarafından korunuyor. Aynı değerde iki kitap ise Avrupa’daki bir kütüphanede, yaşlı bir teyzenin gözetimine bırakılmış durumda. Çoğu zaman güvenlik kamerası bile yok” Yetkililer, hâlâ yakalanmayan şüphelilerin olduğunu ve bazı eserlerin kayıp durumda bulunduğunu belirtiyor. Operasyon sürüyor.
KİMİ ESER DE MÜZAYEDE EVİNDE SATILDI
Çalınan bazı eserlerin Moskova’daki LitFund müzayede evi üzerinden satıldığı ortaya çıktı. Satışa çıkan kitaplar arasında Puşkin’in ‘İvan Belkin’in Hikâyeleri ve Şiirleri’ de vardı. Kitapların üzerlerinde Varşova Üniversitesi mühürleri hâlâ görülebiliyordu. LitFund’un direktörü Sergei Burmistrov ise kitapların yasal yollardan geldiğini savundu. Ancak uzmanlara göre bu eserlerin kökenini kanıtlamak son derece zor. Varşova Üniversitesi profesörlerinden Hieronim Grala, soygunu ‘İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük kitap hırsızlığı’ sözleriyle tanımladı.
