Katliamın en çok can aldığı Zemelka Mahallesi’nde, 21 Ağustos’u 22 Ağustos’a bağlayan gece saat 02.30’da — saldırının gerçekleştiği anda — camilerden tekbirler yükseldi. Gökyüzünde patlayan havai fişekler, bir yandan anmayı, diğer yandan kayıpların ruhuna yakılan sessiz bir çığlığı simgeledi.
Yüzlerce sivil, Zemelka Köprüsü’nde toplanarak ellerinde kaybettikleri yakınlarının fotoğraflarını taşıdı. “Adalet”, “Hesap Verin” yazılı pankartlar açıldı. Katliamda babasını, kardeşini ve akrabalarını kaybeden Muhammed Ebu Hatem, o geceyi şu sözlerle hatırlattı:
“Tam 12 yıl önce aynı saatte 1500’e yakın insan katledildi. O gün ailelerimizi kaybettik, bugün de acımız dinmedi. İnşallah bir gün Esad ve suç ortaklarının yakalandığı haberini duyduğumuzda yine tekbirlerle bu meydanda olacağız.”
TANIKLARIN HATIRALARI: “6 YAŞINDAKİ KIZIM GÖZÜMÜN ÖNÜNDE BOĞULDU”
Katliamın tanıkları için acılar hâlâ taze. 11 yakınını kaybeden Abdülkadir Kabbaz, nefessiz bırakılan sokakları şöyle anlattı:
“Kim çatılara kaçtıysa zehirli gazdan öldü. Eşim, oğlum ve torunlarım gözümün önünde can verdi. 6 yaşındaki kızım evin kapısında boğularak öldü. Sadece bir oğlum hayatta kaldı. O gece sokaklarımız cesetlerle doluydu.”
Zemelka mezarlığının 60 yıllık görevlisi Mahmut Acüz ise, hayatının en ağır gününü şöyle dile getirdi:
“Kimyasal saldırıda kızım, damadım ve torunlarımı kendi ellerimle toprağa verdim. O acı tarif edilemez. Gözlerim gazdan etkilendi, hâlâ tedavi görüyorum. O günlerde bir mezar kazmaya bile yetişemiyorduk. Ölenlerin ruhu için tek istediğimiz adalet.”
KATLİAMIN BİLANÇOSU: 1400’DEN FAZLA SİVİLİN ÖLÜMÜ
Birleşmiş Milletler ve uluslararası insan hakları örgütlerinin raporlarına göre, 21 Ağustos 2013 sabahında Doğu Guta’ya atılan sarin gazı roketleri sonucu çoğu kadın ve çocuk olmak üzere 1400’den fazla sivil hayatını kaybetti. Binlerce kişi boğulma, görme kaybı ve ağır zehirlenme belirtileriyle hastanelere taşındı.
Suriye İnsan Hakları Ağı verilerine göre, iç savaş boyunca rejim güçleri 217 kez kimyasal silah saldırısı düzenledi. Ancak Doğu Guta saldırısı, hem can kaybı hem de uluslararası kamuoyuna etkisi açısından en ağır olanıydı.
DOĞU GUTA’NIN SONRASI: KUŞATMA, AÇLIK VE ZORUNLU TAHLİYE
Katliamın ardından Doğu Guta, Esad rejimi ve Rusya’nın ağır kuşatması altında kaldı. Bölgedeki siviller, açlık ve ilaç yoksunluğu nedeniyle yıllarca yaşam mücadelesi verdi.
2018’de rejim güçlerinin yoğun bombardımanı sonrası muhalifler ve siviller zorla İdlib’e tahliye edildi. Binlerce aile köklerinden koparıldı.
Ancak Esad rejiminin Aralık 2024’te devrilmesiyle, yıllar sonra çok sayıda sivil yavaş yavaş bölgeye geri dönmeye başladı. Yıkık binalar arasında yapılan bu yılki anmalar, aynı zamanda “eve dönüşün” simgesi oldu.
2018 DUMA SALDIRISI VE ULUSLARARASI TEPKİ
Doğu Guta katliamı sonrası uluslararası toplum büyük tepki gösterdi, ancak somut bir yargılama süreci başlatılmadı. Rejim, yıllar sonra dahi kimyasal silah kullanmaya devam etti.
7 Nisan 2018’de Duma’da gerçekleştirilen saldırıda onlarca sivil klor gazıyla hayatını kaybetti. Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW), saldırının Suriye Hava Kuvvetleri tarafından yapıldığını teyit etti.
Bunun üzerine ABD, İngiltere ve Fransa, rejime ait tesislere sınırlı bir hava harekâtı düzenledi. Ancak bu operasyon, sorumluların yargılanmasına yönelik uluslararası bir mekanizmaya dönüşmedi.
ADALET TALEBİ: “BU SUÇ CEZASIZ KALMAMALI”
Doğu Guta’daki anmalarda ortak vurgu, adalet arayışı oldu. Katliamda yakınlarını kaybeden Muhammed Ebu Hatem’in sözleri, kalabalığın duygularını özetledi:
“Bugün burada yalnızca kaybettiklerimizi değil, insanlığın unutmaya yüz tuttuğu bir gerçeği hatırlatıyoruz. Bu suç cezasız kalmamalı.”
Siviller, uluslararası toplumun Suriye’deki savaş suçlarına karşı harekete geçmesini isterken, Doğu Guta katliamının bir “hafıza davası” olarak gelecek nesillere aktarılacağı mesajını verdi.
