Van mutfağının vazgeçilmezi, yöreye özgü otlu peynir, son yıllarda üretimdeki ciddi düşüş ve buna paralel olarak yükselen fiyatlar nedeniyle artık dar gelirli vatandaşların neredeyse ulaşamadığı bir gıda maddesi haline geldi. Geçtiğimiz yıl kilosu 300 ila 350 lira arasında satılan lezzet, bu yıl rekor kırarak 600-700 lira seviyelerine ulaştı. Peynirciler Çarşısı esnafı, yaşanan ekonomik tablo karşısında derin endişelerini dile getirerek, "Eskiden fakirlerin sofrasında peynir vardı; şimdi lüks oldu artık. Fakir yiyemiyor" ifadelerini kullandı.
HAYVAN SAYISI AZALDI, MALİYETLER FIRLADI
Van’da otlu peynir üretiminin azalmasının temelinde birden çok faktör yatıyor. Esnafın ortak görüşü, hayvancılığın giderek gerilemesi, köylerin boşalması ve artan girdi maliyetlerinin sektöre büyük darbe vurduğu yönünde. Tarihi Peynirciler Çarşısı’nın esnafları, özellikle hayvan sayısındaki düşüş, kuraklığın etkisi ve göç hareketlerinin üretimi ciddi ölçüde düşürdüğünü belirtiyor.
Peynirciler Çarşısı esnafı Fevzi Metin, 30 yıllık deneyimiyle durumun kritikliğine dikkat çekerek, "Geçen sene 250 lira ile başladı, 350 liraya çıktı. Şu an 600 lira. Köylü 550 diyor, tüketici 600 çok diyor. Ortada kalmışız" dedi. Metin, peynirin artık bir lüks haline geldiğini vurgulayarak, "Fakir gelip peynir kırıntısı alıyor, yoksa peynir alamıyor" sözleriyle dramatik durumu gözler önüne serdi.
"ÖNCEKİ SENELERİ ALTINLA ARIYORUZ"
Piyasalardaki durgunluk ve düşen satışlar, esnafı zor durumda bıraktı. Peynirciler Çarşısı esnaflarından Mehmet Ayık, içinde bulundukları durumu "Hâlimizi görüyorsunuz, peynirimiz, malımız hep kurudu. Şu an ödemelerimiz var. Vallahi bu sene geçen seneyi arıyoruz, bulamıyoruz. Önceki yılı zaten altınla arasak bulamıyoruz, Allah sonumuzu hayır etsin" sözleriyle özetledi.
Ayık, fiyat artışının sadece ticaretlerini değil, vatandaşın temel beslenme hakkını da etkilediğini belirterek, "Akşam gider soframızda bir ekmek peynirimiz vardı. Bugün onu zaten altınla arasan bulamazsın. Daha peynir de bulamayız" ifadelerini kullandı.
FİYAT ARTIŞI SATIŞLARI 200 GRAMA DÜŞÜRDÜ
Peynir fiyatlarındaki artış, vatandaşın alım gücünü derinden sarstı. Esnaf Tuncer Bilici, geçen sene 350-400 lira olan peynirin bu sene 600 liraya, tereyağının ise 600 liraya çıktığını hatırlattı. Bilici, 22 bin lira maaş alan bir vatandaşın 600 TL'lik peyniri ve 600 TL'lik tereyağını almasının artık mucizevi bir durum olduğunu dile getirdi.
Esnaf Hasan Kıvanç ise fiyat artışının tüketim alışkanlıklarını nasıl değiştirdiğini gözlemlediğini aktardı: "Geçen sene peynir ucuzdu, 1 kilo alacağına 2 kilo alıyordu millet. Şimdi pahalıdır, 1 kilo alan yarım kilo, 200 gram alıyor." Kıvanç, sadece peynirde değil, cacık gibi yan ürünlerde de büyük bir artış olduğunu belirterek, geçen yıl 20-30 lira olan beyaz cacığın şimdi 80-100 liraya çıktığını ekledi.
ŞAP HASTALIĞI KRİZİ DERİNLEŞTİRDİ
Bu yıl yaşanan fiyat artışları ve üretim kısıtlılığında, bölgeyi vuran şap hastalığının da önemli bir rolü oldu. Esnaf Tuncer Bilici, şap hastalığının hayvanları 1,5 ay sütten kestiğini, zaten kısa olan koyun sağım süresinin (2-3 ay) bu nedenle daha da azaldığını ifade etti. "O da yani 1 ay, 1,5 ay ya sağıldı ya sağılmadı. Ondan dolayı peynir kısıtlıdır" diyerek üretimdeki kısıtlılığın en önemli sebeplerinden birini açıkladı.
Öte yandan, esnaf Erhan Kaya, eski yıllara göre ilgide büyük düşüş yaşandığının altını çizerek, "Her sene ortalama 5 ton satardık. Bu sene 1,5–2 ton satamadık" ifadeleriyle cirolarındaki düşüşü ortaya koydu. Kaya, peynirin artık yalnızca zengin sofrasında yer alabildiğini de sözlerine ekledi.
