İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde sergilenen Siloam Yazıtı, uzun süredir İsrail'in dikkatini çeken ve diplomatik ilişkilerde sürekli olarak gündeme getirdiği bir tarihi eser.
İsrail, bu antik İbranice yazıtı, Kudüs'teki Yahudi varlığının binlerce yıl öncesine dayandığının somut kanıtı kabul ediyor ve bölgedeki siyasi-toprak iddialarına meşruiyet zemini oluşturmak amacıyla kullanmak istiyor.
Eser, yalnızca arkeolojik bir bulgu olmanın ötesinde, İsrail nezdinde modern Yahudi devletinin tarihsel meşruiyetini destekleyen hayati bir unsur olarak algılanıyor.
YILLARDIR SÜREN VE REDDEDİLEN TALEP TRAFİĞİ
Siloam Yazıtı'nın Türkiye'den geri alınması yönündeki girişimler, onlarca yıldır İsrail'in üst düzey yöneticileri tarafından defalarca yinelendi.
Bu talepler, farklı dönemlerde çeşitli diplomatik jestler ve takas teklifleri şeklinde Türkiye'ye iletildi, ancak hepsi reddedildi.
Örneğin, 1998 yılında dönemin İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Başbakan Mesut Yılmaz'dan yazıtı iade etmesini istemiş, karşılığında ise Türkiye'ye, 'İsrail müzelerinden Osmanlı dönemine ait istediği tüm eserleri seçme' teklifinde bulunmuştu.
Bu teklif kabul görmedi.
SİLOAM YAZITINA KARŞILIK İKİ FİL ÖNERİSİ
2007'de Kudüs Belediye Başkanı Uri Lupolianski, Türkiye'nin İsrail Büyükelçisi Namık Tan'dan yazıtın 'iyi niyet göstergesi' olarak Kudüs'e iadesini talep etti; bu istek de geri çevrildi.
2017'de ise İsrail Kültür Bakanı Miri Regev, esere karşılık Türkiye'deki Gaziantep Hayvanat Bahçesi'ne iki fil verme önerisi ile farklı bir yol denedi.
En son olarak, 2022 yılında İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog'un Ankara ziyaretinin ardından İsrail medyası, yazıtın iadesi konusunda anlaşmaya varıldığı yönünde iddialar ortaya atmış, ancak Türk yetkililer bu haberleri kesin bir dille yalanlayarak, eserin Türkiye Cumhuriyeti'nin mülkiyetinde olduğunu ve yurt dışına çıkarılmasının kanunen mümkün olmadığını vurgulamışlardır.
YAZITIN OSMANLI TOPRAĞINDAN İSTANBUL'A GETİRİLİŞİ
Tarihçi Erhan Afyoncu, İsrail'in ısrarlı taleplerine karşın yazıtın meşruiyetinin olmadığını ve taleplerin neden reddedildiğini sosyal medya hesabından paylaştı.
Erhan Afyoncu'nun verdiği bilgilere göre, Yahudi tarihiyle ilgili Türkiye'deki üç önemli yazıttan en önemlisi kabul edilen Siloam Yazıtı, 1880 yılında Kudüs'teki Şiloah (Hezekiya) Tüneli içinde bulundu.
M.Ö. 8. yüzyıla tarihlendiği öne sürülen ve Fenike Alfabesi ile kayanın üzerine yazılan altı satırlık bu kitabenin, Eski Ahit'te de bahsi geçen ve Kral Hezekiya döneminde Asur kuşatması tehlikesine karşı inşa edilen su kanalının yapımını anlattığı iddia ediliyor.
Ancak Erhan Afyoncu, yazıtın tarihiyle ilgili farklı görüşlerin de bulunduğunu belirtti.
Yazıt, bulunduğu sırada kırılarak parçalandı ve Osmanlı yönetimi durumu geç de olsa fark etti.
1882 yılında, o dönemde Osmanlı toprağı olan Kudüs'ten, çalınmasını engellemek amacıyla imparatorluk başkenti İstanbul'daki Müze-i Hümayun'a (Bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzeleri) gönderildi.
Erhan Afyoncu, bu dönemde İsrail diye bir devletin var olmadığının altını çizerek, eserin mülkiyetinin tamamen Türkiye'ye ait olduğunu vurguladı.
SİLOAM YAZITI ŞU AN NEREDE MUHAFAZA EDİLİYOR?
Siloam Yazıtı, 1880 yılında Londra merkezli bir Hristiyan eğitim enstitüsü öğrencisi tarafından tünel keşfi sırasında tesadüfen fark edildi.
Yazıtın tünel duvarından çıkarılırken zarar gördüğü ve önce yerel zenginlerin eline geçtiği biliniyor.
Osmanlı Hükümeti, yazıtın keşfinden ancak yıl sonunda haberdar olabildi.
Osmanlı hukukuna göre imparatorluk sınırları içinde bulunan tüm antik eserlerin sahibi hükümet idi.
Bu nedenle İstanbul'daki Müze-i Hümayun Müdürü Osman Hamdi Bey ve Kudüs Valisi İbrahim Hakkı Paşa'nın girişimleriyle yazıtın peşine düşüldü.
1891 yılında yazıtın hem orijinali hem de yapılan sahte kopyası İbrahim Hakkı Paşa'nın eline geçti.
Yazıt, kısa bir süre Kudüs Sarayı'nda sergilendikten sonra yasal yollarla İstanbul'a, İmparatorluk Müzesi'ne gönderildi ve o günden bu yana İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nde muhafaza ediliyor.
İSRAİL'İN İSTEDİĞİ SİLOAM YAZITI'NDA NE YAZIYOR?
Parçalanmış olmasına rağmen kısmı okuması yapılan Siloam Yazıtı'nın çevirisi, antik dönemdeki tünel kazısının zorluğunu ve başarısını anlatmaktadır. Yazıtta özetle şunlar yazıyor:
* Kazı işlemi ve nasıl yapıldığı.
* Kazmacıların tüneli birbirlerine karşı kazdıkları.
* Kanalların birleşmesine üç endaze kala karşılıklı seslerin işitildiği.
* Tünelin kuzey ve güneyden açılan kısımlarının birleştiği an.
* Birleşme ile iki taraftaki işçilerin ve kazmaların karşılaşması.
* Suların kaynaktan havuza akması.
* İşçilerin başlarının üzerindeki kayanın yüksekliğinin yüz endaze olduğu bilgisi.
Siloam Yazıtı, M.Ö. 8. yüzyılda Kudüs'te gerçekleştirilen ve o dönemin şartlarında büyük bir mühendislik başarısı sayılan su kanalı projesini belgeliyor.
