Son bir yılda fiyatlar yüzde 24,52 oranında arttı.
Geçen yıl Eylül ayında 100 TL olan bir ürünün fiyatı, tüketim ağırlığına göre bu yıl Eylül ayında 124,52 TL’ye yükseldi.
Fiyat artışlarında safi oran alınmıyor. O artışın harcama içindeki ağırlığı ile orantılanılarak enflasyon hesaplanıyor.
Örneğin Karpuz fiyatı Eylül 2017-Eylül 2018 tarihlerinde yüzde 120,3 artıyor. Domates fiyatı ise aynı aylar arasında yüzde 109,11 artış gösteriyor. Ama domatesin tüketim ağırlığı karpuzun yaklaşık 4 katı düzeyinde. Bu nedenle yüzde 24,52 enflasyonun 0,882’si domatesten, 0,254’lük kısmı da karpuzdan geliyor.
Kısaca fiyat artışı çarpı tüketim ağırlığı ile bizi geçim derdine düşüren ürünleri bulmaya çalışacağız.
Küsuratlar nedeniyle bazı küçük sapma dışında olayı şu şekilde izah edelim.
Son bir yılda en yüksek fiyat artışı %37,28 ila “ev eşyasında” yaşanıyor. Ama ev eşyasının ağırlığı nedeniyle yüzde 24,52’likenflasyonun 2,86’sı buradan geliyor.
İkinci sırada %36,61 artışla “ulaştırma” geliyor. Ulaştırma sektörünün tüketim ağırlığı da yüksek olduğundan zaten enflasyonu da en fazla 6,40 ile burası etkiliyor.
Üçüncü sıraya daha düşük fiyat artışına rağmen enflasyona etkisi nedeniyle gıdayı alıyoruz. Gıda fiyatları %27,70 artarken, 24,52’lik enflasyonun 6,38’lik kısmını oluşturuyor.
Ve dördüncü sıraya %21,84 fiyat artışı ile enflasyonun 3,24’lük kısmını oluşturan konut sektörünü alıyoruz.
Ürün bazında gıda sektöründe etkisi 1,0 puanın üzerinde ürün bulunmuyor. Ama ilk sırada %109,11 artış gösteren domates yer alıyor.
Onu yüzde 18,23 artışla ekmek takip ediyor. Yumurta ise yüzde 54,29 artışla üçüncü sırada. Patates ise yüzde 60,79 ile dördüncü sırada yer alırken, karpuz yüzde 120,3 ile beşinci sırada yer alıyor.
Gıda sektöründe enflasyonu etkileyen diğer ürünler ise şu şekilde; Salatalık %81,71 - Tavuk eti %24,52 - Süt %31,42 - Beyaz Peynir %23,79 - Yoğurt %28,63 - Kuru Soğan %70,09 - Kuzu eti %15,76 - Tereyağı %32,21 - Salça %70,23 - Ayçiçek Yağı %20,32 - Patlıcan %58,08.
Bu saydığımız ürünlerin fiyat artış etkisi 3,91 puan etmektedir. Ya da şöyle ifade edelim: Eğer gıda sektöründe yukarıda saydığımız ürünlerin fiyat artışı sıfır olsaydı, ülkemizde toplam enflasyon 24,52 değil -3,91 yaptığımızda 20,61 olacaktı.
Ulaştırma sektöründe ise fiyat artışının temel nedeni otomobil fiyatlarındaki artış olmuştur. Dizel otomobil fiyat artışı %61,15 ila benzinli otomobil fiyat artışı %57,17 enflasyonda 3,925 puan artışa yol açmıştır.
Yukarıdaki gıda ürünleri gibi hesap yaparsak; otomobil fiyatları artmasaydı enflasyon 24,52-3,925=20,60 olacaktı.
Ya da şöyle devam edelim: Yukarıda saydığımız gıda ürünleri ve otomobil fiyatları artmasaydı enflasyonumuz 24,52 -3,91-3,925=16,69 olacaktı.
Fakat ulaştırma sektörü o kadar dar ürünler ki, mesela araç yakıtları bile enflasyonu 1,66 puan artırmış durumda. Zaten ülke enflasyonunda ilk sırada ulaştırma sektöründeki fiyat artışları etkili olmuş durumda.
Konut sektöründe ise ana sorun %33,05 artışla elektrik faturasından geliyor. İkinci sırada ise %10,98 artışla kira ödemesi yer almaktadır. Ama bu kış %49,95 artış gösteren kömür ücreti galiba çok can sıkacak. Buna bir de doğalgaz ücreti eklendiğinde bu kış ısınma epey zor gibi görülüyor. Pencereleri yenileyelim derseniz PVC fiyat artışı da yüzde 57,76 ile daha önde yer alıyor.
Ürün bazında bu faslı kapatarak genel izlenimle bazı noktaları verelim.
Ülkemizde yaşanan fiyat artışının temelinde kur etkisi görülmektedir. Bu nedenle enflasyonda temel mücadelede hedef kurları düşürücü önlemler olmalıdır.
Ama özellikle tarımda ve ev eşyasında da görüldüğü gibi bir ticari sistem aksaması da nerede ise “ben buradayım” diye çözüm bekliyor. Üreticide çok ucuz olan bir çok ürünün satıcıda çok pahalı hale gelmesi, bir an önce temel ticari sistemsel sorunların çözülmesi gerektiğini bize işaret ediyor.
Çözüm modellerini biraz da temel sorunlar üzerinden ele alır ve sorunu sadece talep daralmasına bırakmaz isek, sanırım daha üst bir refah seviyesinde buluşabiliriz. Aksi halde ödenecek fatura çok daha ağır olacaktır.
Umarım bugün açıklanacak paket bu ışıkta bir yerde somut öneriler ile kamuoyunu ikna edecektir.
Açıklama: Bir hafta müsaade.
