En ciddi kriz

10/10/2017 03:15

ABD’nin diplomat olmayan konsolosluk görevlilerine soruşturma açılmasını bahane ederek Türkiye’ye vize ambargosu başlatması iki ülke arasındaki en ciddi kriz olarak kayıtlara geçti. Suriye’de PYD’ye silah sevkiyatı, FETÖ elebaşının iade edilmemesi, Rıza Sarraf davası gibi başlıkların neden olduğu Ankara-Washington arasındaki gerilimi en üst seviyeye taşıyan kriz, NATO tarihinde de bir ilk.

KENAN BURAKIN / İSTANBUL - EROL METİN / ANKARA

ABD’nin skandal vize kararı, uzun süredir gergin yürüyüyen Ankara-Washington ilişkilerinde en ciddi krize neden oldu. Dün ABD’nin vize kararına gerekçe gösterdiği İstanbul Başkonsolosluğu irtibat görevlisi Metin Topuz’un tutuklanmasından 4 gün sonra başka bir görevli N.M.C ilgili de soruşturma başlatıldığı ortaya çıktı. ABD’nin, bu gelişmenin ardından vize yasağı kararını aldığı öğrenildi. İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı ise ‘diplomatik bağışıklığı’ olmayan N.M.C’nin ifade için adliyeye davet edildiğini açıkladı. N.M.C’nin Büyükelçilik’te saklandığı iddiası doğrulanamazken Amasya’da yaşayan eşi ve çocuğu ise gözaltına alınarak sorgulandı. N.M.C’nin Emniyet ile ABD’li diplomatlar arasındaki irtibat görevmlisi olduğu iddia edildi.

ABD Büyükelçili Müsteşarı da Dışışleri Bakanlığı’na çağrılarak alınan kararın tekrar gözden geçirilmesi talebi iletildi. ABD Büyükelçisi John Bass’ın ABD konsolosluk görevlilerine soruşturmalarla ilgili görüşme talebi ise Adalet Bakanı Abdülhamit Gül tarafından geri çevrildi.

Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatı’ndan sonra ABD’nin silah ambargosu ile yetindiğini, doğrudan Türk halkını hedef alan bir karar almadığına dikkat çeken uzmanlar, vize geriliminin NATO üyesi iki ülke arasındaki en ciddi sorun olduğunu vurguladı. Eski Dışişleri Bakanı ve Emekli Büyükelçi İlter Türkmen krizin üzücü olduğunu belirterek “NATO bünyesinde iki müttefik ülkeden bahsediyoruz. Aramızda bu kadar da iş birliği var. Umarız kısa sürede çözülür. Ancak uzun gibi. Bu durum her türlü ilişkiyi zorlaştıracak. Bu işin çözümü için NATO bünyesinde arabulucu bir ülkenin devreye girmesi gerekiyor” dedi.

Emekli Büyükelçi Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı ise ABD’nin Türk vatandaşlarını cezalandırmayı tercih ettiğini belirterek şöyle konuştu: “ABD tepkiyi, Türkiye’nin bazı ABD’nin diplomatik işlerde çalıştırdığı ama diplomat statüsüne tabi olmayan kişilere yönelik soruşturmalar üzerine kuruyor. Türkiye de buna misilleme yaptı. Bundan sonra bunun çözümü iki tarafın zaman içinde uyuşabilmesine ve anlaşabilmesine bağlı. İlişkiler kısa sürede çözülecek gibi görünmüyor.”

İLİŞKİLERE KALICI ETKİSİ OLUR

Sebebi ne olursa olsun Amerika’nın aldığı bu kararın son derece yanlış olduğunu söyleyen Emekli Büyükelçi ve CHP eski Genel Başkan Yardımcısı Onur Öymen de “Bunun örneği yoktur. Yani iki NATO ülkesi arasında hangi sebepten olursa bir ülkenin bütün vatandaşlarına ceza verme anlamına gelecek, buna benzer karar hiç alınmamıştır. Kıbrıs Barış Harekatı’ndan sonra bile bütün Türklere vize verilmemesi gibi bir karar alınmadı. Bir an önce düzeltilmesi lazımdır.” diye konuştu.

İHTİLAFLAR ÜST ÜSTE GELDİ

Emekli Büyükelçi Uluç Özülker ise vize krizinin kısa vadede atlatılamayacağı görüşünde. Türkiye ile ABD arasında son dönemde ihtilafların biriktiğini ve ilişkilerin gerilim zemininde yürüdüğünü vurgulayan Özülker şunları söyledi: “İki ülkenin ayrı düştüğü konular üst üste geldi. En son bir papazı tutukladık. FETÖ’nün arkasında Amerika’nın olduğuna hiçbir kuşku yok ama bu adım Türkiye’nin örgütle mücadelesini olumsuz etkiliyor. Diğer taraftan ise ABD aynı şekilde eski bir bakanımızı tutuklama peşine düştü. Şimdi en son biz burada bir tutuklama yaptık. Dolayısıyla halihazırda gerilmiş olan noktada Amerika’nın vize ambargosu bizim bu işlere bir misilleme olarak ortaya koyduğu bir önlemdir. Biz de o misillemeye misillemeyle karşılık verdik. Bu koşullar altında Türkiye geri adım atmadığı taktirde Amerika da bir geri adım atmak noktasına gitmeyecektir.”

SON 220 YILIN EN DEERİN ÇATLAĞI

9 Kasım 1800’de George Washington firkateyninin resmi ziyaret kapsamında İstanbul’a
demirlemesiyle başladığı düşünülen Türk-Amerikan ilişkilerinde tarih boyunca çok sayıda kriz meydana geldi. İki ülke arasında yaşanan gerilimlerden öne çıkanlar şöyle;

* 1795: Akdeniz’de izinsiz dolaşan iki Amerikan ticaret gemisine el konuldu.

* 1801: ABD ve Osmanlı arasında Kuzey Afrika’da Birinci Berberi savaşı çıktı.

* 1917: I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı, 2 Nisan’da ABD’nin Almanya’ya savaş ilan etmesinden sonra ilişkilerini kesti.

* 1923: ABD, 24 Temmuz’da imzalanan Lozan Antlaşması’nı onaylamadı. İsmet İnönü, ABD temsilcisiyle ‘Genel Anlaşma’da mutabık kaldı, ABD Senatosu iki anlaşmaya da onay vermedi. Kriz 1927’de ‘Geçici Anlaşma’ ile aşıldı.

* 1964: ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, Başbakan İsmet İnönü’ye Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesini önlemek amacıyla. tehdit ve hakaret içeren oldukça kaba bir üslupla mektup yazdı.

* 1974: TSK, 20 Temmuz’da Kıbrıs’a çıktı. ABD, Türkiye’ye silah ambargosu uyguladı. Ankara da ABD üslerini kapatarak misilleme yaptı. Ambargo 1978’de bitti.

* 1992: Muavenet mayın gemisi 2 Ekim’de Ege’deki NATO tatbikatında ABD gemisi Saratoga tarafında vuruldu, 5 asker şehit oldu, 22’si yaralandı.

* 2003: ABD, Irak’a ikinci müdahalesinde Türkiye’deki üslerini kullanmak istedi. TBMM’ye sunulan 1 Mart tezkeresinin reddedilmesiyle iki ülke ilişkileri krize girdi.

* 2003: 4 Temmuz’da Süleymaniye’dekii 11 TSK mensubu, ABD’li askerlerce aşlarına çuval geçirilerek yakalandı.

* 2016: İşadamı Rıza Sarraf, 22 Mart’ta ABD’de tutuklandı. Sarraf davası kriz başlıklarından biri oldu.

* 2016: ABD, IŞİD’le mücadele kapsamına PYD’ye ağır silah yardımına başladı. Sevkiyat 3 bin TIR’ı aştı.

* 2016: 19 Temmuz’da, 1999’da ABD’ye giden FETÖ lideri Gülen’in tutuklanması talep edildi. Prosedür geçen ay tamamlandı, ancak ABD Gülen’i iade etmedi.

* 2017: Türkiye, Rusya ile S-400 Hava Savunma Sistemleri’nin alımı konusunda el sıkıştı. ABD, füzelerin NATO sistemine uygun olmadığını savunurak bu duruma karşı çıktı.

YASAK KİMLERİ KAPSIYOR?

* ABD ve Türkiye vize başvurularını karşılıklı olarak askıya aldı. Karardan, hali hazırda vizesi olanlar etkilenmeyecek.

* Türkiye’de yaşayan ve ABD vizesi olmayanlar vize başvurusu yapamayacak.

* Karar, bütün pasaportlar için geçerli olacak. Diplomatik pasaportlar dâhil.

* Bu, vatandaşların, diplomatik, turistik, iş, öğrenci, işçi ve gazeteci dâhil hiçbir vize başvurusunda bulunmayacak.

* Eğitim veya sağlık için de vezi yoksa yenisi verilmeyecek.

* İş, transit geçiş ya da ABD’ye giden firmalarının mürettebatı da aynı kapsamda.

YURT DIŞINDA İKAMETGAH VARSA BAŞVURU MÜMKÜN

Karar, Türkiye’deki başvuruları kapsıyor. (Suriye ve İran vatandaşları başvurularını Türkiye’den yapıyor) Yurtdışında bulunan TC vatandaşları başvurabilecek.

ABD vatandaşları Türkiye vizesi başvurusu yapamayacak.

ABD 12 ÜLKEYE YASAK UYGULUYOR

ABD yönetimi şu anda 13 ülkeye vize yasağı uyguluyor: İran, Irak, Libya, Somali, Suriye Yemen, Sierra Leone, Gine, Eritre, Çad, Kuzey Kore ve Venezuela. Şu anda Belarus ve Kamboçya’ya da kısmi bir vize ambargosu var.