Yönetim sistemi değişikliğini de içeren Anayasa paketi ne yenilikler getiriyor, incelemeyi sürdürelim. Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimleri beş yılda bir aynı günde gerçekleşecek. Yüzde elli + en az bir oyla Cumhurbaşkanı seçilen aday, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlardan oluşan hükümetini oluşturacak ve güvenoyu uygulaması kalktığı için derhal işbaşı yapacak. Yeni sistemde hükümete güvenoyunu bizzat millet vermiş olacak.
Mevcut güvenoyu uygulamasının mantığı da yeni sistemde sandıkta ortaya çıkacak olan tabloyu Meclis’te yakalamaktır. Yani milletvekillerinin yüzde ellisi + en az bir vekil daha. Yani salt çoğunluk. Yani 276. Yani 550 vekilli parlamentoda 274’e karşı 276 oy. Bunu artık Meclis yerine, biz seçmenler sandıkta gerçekleştireceğiz. İrademiz dolaylı yoldan değil, doğrudan tecelli edecek.
Milletin vereceği güvenoyunun anlamı beş yıllık kesintisiz hükümet dönemleridir. Yeni sistemle erken seçim çok düşük bir ihtimal haline gelecek. Çok sıradışı bir siyasi kriz olmadıkça, ne Cumhurbaşkanı ne TBMM iki seçimi birlikte yenileme yetkisini kullanacaktır. “İki seçimi birlikte yenileme yetkisi” diyorum, çünkü “karşılıklı fesih” lafı bile kafa karıştırıcı oluyor: Yeni düzenlemede seçim kararı alan bunu kendisi için de almış oluyor.
İki seçim birlikte yenileniyor. Daha önce de yazdım, Cumhurbaşkanı bu kararı alırsa kendi görev süresini kısaltıyor. Örnekledim de: Diyelim Cumhurbaşkanı ilk döneminin 3. yılının sonunda seçim kararı aldı. Erken seçimde 2. dönem adaylığı söz konusu olacağı için, iki yılını heba ediyor. Görev süresini kendi iradesiyle 8 yıla indirmiş oluyor. Cumhurbaşkanı için 2. döneminde erken seçim kararı almak ise, göreve veda etmek demek. Bu kararla 2. dönemini tamamlamış oluyor ve yerini bir başka adaya bırakmak zorunda kalıyor.
Esasen burada daha güçlü pozisyona sahip olan Meclis’tir. Ama bu sistemde Meclis’in de ciddi bir kriz durumunda bu yetkiyi kaba bir biçimde kullanmasının erken seçim sandığında bir siyasi maliyeti olur. Yeni sistem ayrışmayı değil, uzlaşma ve işbirliğini ön plana çıkaran bir yapıya sahip. Anayasa metninin kuru anlatımı içinde böyle değilmiş gibi görünebilir, ama halkoylamasında evet çıkarsa bunun tam da böyle işlediğine tanık olacağız.
Üstelik bunu besleyen bir başka husus daha var. Yeni sistemde iki seçim aynı günde, tamam, ama Cumhurbaşkanlığı seçiminin iki turlu olduğunu unutmayalım. O gün Meclis tablosu netleşecek, ama Cumhurbaşkanı adaylarından biri yüzde elli + bir oyu bulamazsa, seçim en çok oyu alan iki adayın katılacağı 2. tura kalacak. Bu seçenek, yine sanılanın tersine, TBMM seçimlerinde oy verme davranışını esnekleştirecektir.
Yeni sistemde hükümetin kuruluş aşamasında geçmişteki gibi koalisyon pazarlıkları olmayacak. Hükümet kurulamama krizleri, nafile arayışlar olmayacak. Milletvekili transferleri, kirli görüşmeler olmayacak. Hem çift başlılığın, hem gevşek koalisyon yapılarının kriz üretme potansiyeli ortadan kalkacak. Ama yeni sistem Meclis’te uzlaşma, işbirliği ve hatta partiler arasında fiili koalisyon durumunu mümkün kılacak.
Yeni sistemde 600 vekilli Meclis’te hiçbir parti 301’i bulamadı diyelim. Çünkü oy verme davranışı aday ve parti tercihinde ayrışabilir, esneyebilir. Bu durumda, Cumhurbaşkanı ister ilk turda, ister 2. turda seçilmiş olsun, kanun yapımı aşamasında ve Meclis’in onayını gerektiren diğer hususlarda başka partilerin desteğine ihtiyaç duyacak. Uzlaşma, işbirliği, fiili koalisyon boş avuntu cümleleri değil, siyasi gerçeğin ta kendisi olacak o gün. Yeni sistemin seçmene sunduğu bir konfor bu: Aday ve parti tercihini farklılaştırabilir, Meclis’te kendi partisini güçlendirme yoluna gidebilir.
Başından beridir yeni sistemle yürütme ve yasamanın keskin biçimde ayrışacağını, bakanlık beklentisi ortadan kalkan milletvekillerinin kendiliğinden bağımsızlaşacağını söylüyorum. Buna bir de yukarıda anlattığım seçmen davranışı konforunu ekleyin. Muhalif bakışın ürettiği kabus senaryoları bana çok gerçekdışı geliyor. Göreceksiniz, yarın yeni sistemin nimetlerinden en çok bu bakış yararlanacak.
