Türkçe edebiyatın en üretken yazarlarından biri olan Orhan Kemal, aynı zamanda yaşadığı dönemin sinemaları için de oldukça üretken bir isimdi. Bağımsız olarak yazdığı film senaryolarının yanı sıra onunla özdeşleşen birçok kitabı da film olarak uyarlandı.
Orhan Kemal’in hayatını aşan kitapları zaman içinde yeniden film oldu ya da son dönem furyası içinde kitaptan dizi onun romanlarından uyarlanarak, esinlenerek yapılan televizyon projeleri sayesinde kendi hayatını aşan bir isim olmaya devam etti.
1950’li yıllarda sinemanın seyircisi olmaktan başka sinema ve senaryo tekniğiyle ilgili hiçbir şey bilmiyordu Orhan Kemal. Arkadaşı Macit Doğudan’ın “Neden senaryo yazmıyorsun?” sorusu üzerine önce işi öğrendi, sonra yerli sinemayı tanımaya karar verdi ve en sonunda da bu iş için kollarını sıvadı.
Bu senaryo işine çok sevinmiş olacak ki yakın arkadaşı Fikret Otyam’a yazdığı bir mektupta bununla ilgili şöyle söylemiştir:
“Bilhassa senaryo işine sevindim. Belki yıllar yılı ben kendi kendimi mahkûm etmişim. Yalnız bu, yani imzamla senaryo yazıp satma işi, roman ve ötekilerin yerini bollukla tutabilir.”
***
Bu şekilde başladığı senaryo işi kısa sürede ona yeni bir kimlik daha eklemiştir. Üstelik bu işte bir o kadar da ilerlemiştir ki senaryo tekniği üzerine kitap yazmıştır. Bu kitap 1963’te Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili Notlar adıyla yayımlanmıştır. Orhan Kemal kitabında kendisinin sinemacılığa nasıl başladığını detaylı bir şekilde anlattıktan sonra kendi fikirlerini de ortaya koyarak, özellikle Türk sineması üzerinde olanları, sinemacılığın teknik noktalarını anlatmıştır. Kitabın ikinci bölümüne Türk sinemasının en önemli isimlerinden biri olan Metin Erksan’ın 1960 tarihli Gecelerin Ötesi filminin senaryosunu örnek senaryo metni olarak ele almıştır. Son kısmaysa sinemacılıkla ilgili küçük bir ek sözlük koymuştur. Bu sözlükte sinemacılıkla ilgili olan terimlerin birkaç dildeki karşılığını vermiştir. Bu diller de İngilizce, Fransızca ve Almancadır.
***
Orhan Kemal’in kendi eserlerinden bağımsız olarak yazdığı yedi senaryosu vardır. Ancak İkbal Kahvesi adlı romanında “Filme alınmış romanlarım mı? Üç yüzü aşkın senaryodan sonra beyazperdede.” der. Oysaki gerek siyasi eğilimi gerek tekrara düşmemek gerekse de maddi kaygılar nedeniyle aynı ismi kullanmıyor oluşu nedeniyle yazdım diye bahsettiği bütün senaryolar teşhis edilememiştir. Orhan Kemal’in uyarlama olmayan filmlerini şöyle sıralayabiliriz: Altı Ölü Var, Sevdaya Koşanlar, Acı Zeytin, Aşka Kinim Var, Gurbet Kuşları, Bu Şehrin Belalısı, Yaprak Dökümü
ORHAN KEMAL’DEN UYARLAMALAR
Tersine Dünya
Orhan Kemal’in yazdığı dört mizah romanından biri olan Tersine Dünya, sinemanın yanı sıra tiyatroya da uyarlanmıştır. Oldukça ironik bir eser olması yönüyle de her zaman dikkat çekmiştir. Adı üstünde Tersine Dünya! Kadın ve erkek karakterlerin cinsel kimliklerinin tam tersi gibi davrandıkları hem ironik hem de ütopik denilebilecek bu uyarlamanın oyuncu kadrosu da bir o kadar çarpıcı. Lale Mansur, Cem Davran, Rasim Öztekin, Demet Akbağ, Olgun Şimşek ve daha birçok ünlü isim bu projede bir araya gelmişler.
72. Koğuş
Falih Rıfkı Atay bu kusursuz öykü için der ki: “Türk edebiyatı bu öyküyle her zaman övünecektir.” Kitabın film uyarlaması için de aynı şey geçerli. En çarpıcı uyarlama bana göre Tersine Dünya olsa da bu uyarlama da en gerçekçi olanıdır. Çünkü cezaevinde gözlemlediklerini birebir anlatmıştır. Zaten Orhan Kemal’in bu kadar başarılı olmasının en önemli sebebi güçlü gözlem yeteneğiyle çok iyi tanıdığı insanlarını birleştirmesidir. Olayları iyice gözlemleyip bunu aktarabilmesi sayesinde de eserleri senaryo olarak yazılmasalar da uyarlamaya oldukça uygundurlar.
Öykü, 1954’te ilk defa yayımlandıktan sonra 1967’de bizzat yazarın kendi tarafından tiyatroya uyarlanır. 1987’de en çok izlenen oyun oluşuna dair birçok ödül aldıktan sonra sinemaya uyarlanmıştır.
Eskici ve Oğulları
Orhan Kemal’in “En iyi romanlarımdan biri.” dediği Eskici ve Oğulları, Adana’da değişen üretim koşullarıyla birlikte ayakkabı tamirciliği yaptığı dükkanından para kazanamaz duruma düşen bir ailenin mücadelesini anlatır. Eser 1962’de ilk defa yayımlanır ve 1990’a geldiğimizde sinemaya uyarlanır. Kadir İnanır, Levent İnanır, Fikret Hakan ve Menderes Samancılar filmin esas kahramanları olarak karşımıza çıkar.
Murtaza
Murtaza romanı yayımlandıktan sonra yazar tarafından yenilikler yapılarak bir daha yayımlanır ve eser son halini öyle alır. Tıpkı bu durumda olduğu gibi Murtaza romanı 2 defa 2 farklı isim tarafından farklı şekillerde uyarlanır. İlki, 1965’te Tunç Başaran’ın yaptığı bir uyarlamadır. Murtaza’yı Müşfik Kenter canlandırır. İkincisi ise, 1986 yılında Ali Özgentürk tarafından çekilir ve Murtaza’nın en önemli özelliği olan bekçilik mesleğinden yola çıkarak Bekçi adını almıştır. Eserde de zaten Bekçi Murtaza’nın başından geçenler anlatılır. Bu ikinci uyarlamada Murtaza’yı Müjdat Gezen oynar.
Bereketli Topraklar Üzerinde
“Yazmalı... Şu yorganı sırtında Çukurova’ya inen, kamyonlara arabalara toslayan ırgatları, onların dramını…yakan güneşin altında söylenen bir türkü gibi. Çukurova’nın destanı...” der Orhan Kemal ve bu romanında da söylediklerini bir bir anlatır. Çukurova’nın romanıdır Bereketli Topraklar Üzerinde ve onun üstünden ekmek yiyenlerin romanı. Eser bir Orhan Kemal klasiğiyken uyarlamasında yönetmen koltuğunda oturan Erden Kral’ın da bir klasiği olmuştur. Yaman Okay, Tuncel Kurtiz, Nur Sürer ve Bülent Kayabaş gibi usta isimlerin bulunduğu oyuncu kadrosu da bir diğer zenginlik kaynağıdır.
Devlet Kuşu
Devlet Kuşu ilk olarak 1956 yılında Ulus Gazetesi’nde tefrika edilmiş, 1958’de de kitap olarak yayımlanmış. Orhan Kemal bu romanında İstanbul’un bir kenar mahallesinde yoksulluk içinde yaşayan, bir şekilde para kazanıp ya da bulup rahata kavuşmak isteyen, bu istekleri için bazen her yolu meşru gören, kimi zaman bu amaç doğrultusunda kötü olanı seçen, seçmek zorunda kalan insanları anlatır. Roman, 1961 ve 1980 yıllarında iki kez sinemaya uyarlanmıştır. Her iki filmin de yönetmen koltuğunda Memduh Ün oturmaktadır. İlk film “Avare Mustafa” adıyla çekilir. Başroller Ayhan Işık ve Fatma Girik’indir. İkinci filmin ise başrollerinde Kemal Sunal ve Serpil Çakmaklı vardır.