Associated Press (AP), Norveç merkezli Uyghur Hjelp kuruluşunun elde ettiği belgelere dayandırdığı haberinde, Çin yönetiminin Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde bazı şarkıları “yasaklı” ya da “sorunlu” olarak sınıflandırdığını aktardı. Buna göre, söz konusu listedeki şarkıları indiren, dinleyen veya çevrim içi paylaşan kişilerin yasal yaptırımlarla karşı karşıya kalabileceği bildirildi.
Uyghur Hjelp’in ulaştığı kayıtlara göre, Ekim ayında Kaşgar kentinde düzenlenen ve kolluk kuvvetleri ile yerel yetkililerin katıldığı bir toplantıda, halka yönelik kapsamlı bir uyarı yapıldı. Toplantıda, “7 kategoride sınıflandırılan ve sorunlu kabul edilen şarkıların” dinlenmemesi, indirilmemesi ve paylaşılmaması istendi.
Yetkililer, uyarılara uymayanların “hapse girme riski dahil ağır şekilde yargılanacağı”nı bildirirken, uygulanacak cezaların kapsamına ilişkin ayrıntı paylaşmadı.
GÜNLÜK DİLE DE MÜDAHALE
Toplantı kayıtlarına göre, yalnızca müzik değil, günlük dil de denetim altına alındı. Yerel yetkililere, “Esselamu aleykum” gibi ifadelerden kaçınmaları, bunun yerine “Komünist Parti sizi korusun” gibi ifadeler kullanmaları yönünde talimat verildiği aktarıldı.
HALK BALADLARI VE BİLİNEN ESERLER LİSTEDE
“Yasaklı” veya “sorunlu” kabul edilen eserler arasında, Uygur toplumunda kuşaklar boyunca düğünler ve çeşitli etkinliklerde çalınan “Beş Pede” adlı halk baladı da bulunuyor. Şarkının, “aşık genç bir adamın Tanrı’ya mutluluk umutlarını ve hayallerini anlattığı” sözlerine rağmen listeye alındığı belirtildi.
Listede ayrıca, tutuklu Uygur Türkü şair Abdülkadir Celaleddin’in şiirinden uyarlanan “Yanarim Yoq”, Sincan TV’de yayımlanan “İpek Yolu’nun Sesi” yarışmasında seslendirilen “Es-selamu Aleykum” ve ünlü müzisyen Abdürrehim Heyit’e ait “Atalar” adlı eser de yer aldı.
“AŞIRICILIKLA İLGİSİ YOK”
Londra Üniversitesi SOAS’tan Etnomüzikoloji Profesörü Rachel Harris, “Beş Pede”nin dini göndermeleri nedeniyle işaretlendiğini ancak şarkının aşırıcılığı teşvik etmediğini vurguladı. Harris, şarkının sözlerinin romantik bir bağlamda ele alındığını belirterek, “Romantik motifler bağlamında, ‘Aman Tanrım, seni seviyorum’ gibi yakarışlarla ele alınıyor. Sorun açıkça burada yatıyor.” dedi.
Harris, Abdürrehim Heyit’in “Atalar” parçasının ise Uygur atalarını yücelten milliyetçi göndermeleri nedeniyle hedef alınmış olabileceğini kaydetti.
“İNCELİKLİ BASKI” VURGUSU
Manchester Üniversitesi’nden Doğu Asya tarihçisi Rian Thum, yasaklı şarkılar uygulamasının bölgede baskının “incelikli ama sürekli” biçimde sürdüğüne işaret etti. Thum, “Yanlış müzik dinledikleri için gözaltına alınmakla tehdit edilen, gözaltına alınan veya hapse atılan insanlarla ilgili bu haberleri duymak beni hiç şaşırtmadı. Bu tür şeyler durmuyor.” ifadelerini kullandı.
GÖZALTILAR VE MAHKEME KARARLARI
AP, bölge sakinleriyle yapılan görüşmelerin, müzik nedeniyle gözaltı ve yargılamaların sürdüğünü doğruladığını aktardı. Haberde, “hassas kabul edilen şarkıları” bulut hesabına yüklediği gerekçesiyle 27 yaşındaki Uygur Türkü müzik yapımcısı Yashar Xiaohelaiti’nin 2023’te gözaltına alındığı ve 3 yıl hapis cezasına çarptırıldığı bilgisine yer verildi.
Mahkeme kararına göre Xiaohelaiti, 42 “sorunlu” şarkıyı Çin merkezli NetEase Cloud Music platformuna yüklemek ve 8 “sorunlu” e-kitap indirmekle suçlandı; ayrıca 3 bin yuan (yaklaşık 430 dolar) para cezasına çarptırıldı.
“MÜZİĞİ ORTADAN KALDIRMAK, RUHU ORTADAN KALDIRMAKTIR”
Bölgede yaşayan ve ismini vermek istemeyen bir kişi, yurt dışındaki bir Uygur Türkü’nün sosyal medya paylaşımına yorum yaptıktan sonra polis karakoluna çağrıldığını anlattı. Eski bir yerel yetkili ise, “WeChat üzerinden birbirlerine Uygur şarkıları gönderdikleri için gözaltına alınan iki genci net hatırlıyorum.” dedi.
Londra’da yaşayan Uygur Türkü sanatçı ve aktivist Rahima Mahmud ise yasağa ilişkin değerlendirmesinde, “Müzik benim yetişme tarzımın bir parçası oldu ve onu ortadan kaldırmak, ruhu ortadan kaldırmak gibidir.” ifadesini kullandı.
ARKA PLAN: SİNCAN UYGUR ÖZERK BÖLGESİ
Çin, 1949’da bölgenin kontrolünü ele geçirmesinin ardından 1955’te Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ni ilan etti. Bölge, Çin’in beş özerk bölgesinden biri olsa da, yöneticilerin merkezi yönetim tarafından atanması nedeniyle fiili özerkliğin sınırlı olduğu değerlendiriliyor.
