Türkiye'nin gündeminde yer alan yeni sosyal yardım modeli "Aile Bazlı Vatandaşlık Maaşı" uygulamasında detaylar netleşmeye başlıyor. Hükümetin hazırlığını yaptığı ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın üzerinde çalıştığı "Gelir Tamamlayıcı Asgari Destek Sistemi" hakkında Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun'dan kritik bir değerlendirme geldi.
Dar gelirli aileye vatandaşlık maaşı geliyor: Önce pilot illerde uygulanacak
Erdursun, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Avrupa'daki örnekleriyle birlikte bu yeni sistemin Türkiye'de nasıl uygulanacağını, risklerini ve avantajlarını 13 maddede özetledi. İşte milyonlarca haneyi ilgilendiren o sistemin detayları...
Sosyal Güvenlik Uzmanı Özgür Erdursun
VATANDAŞLIK MAAŞI NEDİR VE KİMLERİ KAPSAYACAK?
Özgür Erdursun'un analizine göre Vatandaşlık Maaşı, sanılanın aksine herkese verilen bir para değil, geliri asgari ücretin altında kalan hanelere yönelik "tamamlayıcı bir destek" olacak. Bu sistemin temel amacı, Türkiye'deki her hanenin en az asgari ücret düzeyinde bir gelir standardına ulaşmasını sağlamak.
Sistem, Avrupa'daki "asgari gelir güvencesi" programlarına benziyor. Yani destek, tüm vatandaşlara değil, yalnızca dar gelirli hanelere verilecek.
DESTEK NE KADAR SÜRECEK?
Sistemin en çok merak edilen yönlerinden biri de ödemelerin süresi. Erdursun, bu desteğin "aileden biri işe girene kadar" veya hane geliri asgari seviyeye ulaşana kadar süreceğini belirtiyor. Evde kimse çalışmıyorsa ya da toplam gelir yetersizse devlet devreye girecek.
Uygulamanın, tüm Türkiye'de aynı anda başlaması yerine önce pilot illerde denenmesi, sonuçların başarılı olması durumunda ise ülke geneline yayılması bekleniyor.
AVRUPA ÖRNEKLERİ VE RİSKLER
Fransa, İspanya ve İtalya gibi ülkelerde uzun süredir uygulanan bu sistemin Türkiye için artı ve eksilerini de değerlendiren Erdursun, Avrupa deneyiminden şu derslerin çıkarılması gerektiğini vurguladı:
Yoksulluğu azaltıyor: Doğru uygulandığında yoksullukla mücadelede etkili.
Tembellik riski: Tasarımı kötü olursa insanların çalışma isteğini zayıflatabiliyor.
Bu riski önlemek için desteklerin bir anda kesilmemesi, kişi iş bulup gelir elde etmeye başladıkça desteğin yavaş yavaş azaltılması hayati önem taşıyor.
TÜRKİYE İÇİN KRİTİK UYARI: KAYIT DIŞI VE BÜTÇE
Özgür Erdursun, Türkiye'nin ekonomik gerçeklerine dikkat çekerek sistemin başarısı için "Güçlü Veri Takibi" şartını öne sürdü. Türkiye'de kayıt dışı istihdamın yüksek olması sebebiyle, gelirini gizleyip yardım almaya çalışanların engellenmesi gerekiyor.
Ayrıca sistemin bütçeye maliyeti de masaya yatırıldı:
- Avrupa'da bu programlar GSYH'nin %0,5–1,5’i düzeyinde bir yük getiriyor.
- Türkiye'de bütçe açığı yüksek olduğu için sistemin çok geniş tutulması ekonomiyi zorlayabilir; ancak dar gelirli gruba odaklanılırsa sürdürülebilir olabilir.
SOSYAL YATIRIM MI, BÜTÇE YÜKÜ MÜ?
Erdursun değerlendirmesini şu kritik tespit ile bitirdi:
"Mevcut dağınık sosyal yardımları tek çatı altında toplama fırsatı sunan bu model; iyi tasarlanırsa sosyal yatırım, kötü tasarlanırsa bütçe yükü haline gelir."
Sistemin başarısı için anahtar formül ise net: Doğru hedefleme + Sıkı denetim + Kademeli uygulama.
