İngiltere’den getirilen çöp dağlarının Adana’da yakılması tepkiye yol açtı. KARAR’ın konuyu gündeme taşımasının ardından Çevre Bakanlığı çöp ithalatını kısıtladı. Ancak karar kağıt üstünde kaldı. Mayısta getirilen polietilen yasağı da temmuzda geri çekildi. Gelinen noktada çöp ithalatı 16 yılda 241 kat arttı. Avrupa İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye son üç yılda Avrupa’nın en çok atık ithal eden ülkesi oldu.
GETİRİLENLERİN YÜZDE 80’İ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEMEYEN KİRLİ PLASTİK
Geri dönüşüm oranı ise yüzde 12’de kaldı. DW’den Serkan Ocak’ın haberine göre, en çok çöp İngiltere, Belçika ve Almanya’dan geldi. Çevre Bakanlığı eski müsteşarı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, yakılan ya da araziye gömülen atığın ıskartaya çıkan kirli plastik ya da dönüştürülemeyen ambalaj olduğunu belirtti. Öztürk “Yüzde 80’i ıskarta” dedi. Greenpeace’ten Nihan Temiz de atık ithalatının sıfırlanması gerektiğini belirtti.
ÇÖP DAĞI BÜYÜYOR DEVLET GÖRMÜYOR
Avrupa’nın en çok atık ithal eden ülkesi konumunda olan Türkiye’de giderek büyüyen geri dönüşüm sorunu çözümsüzlükle boğuşuyor. İktidar, atık ithalatına getirdiği yasağı kaldırarak krize sırtını dönmüş durumda. Uzmanlar ise geri dönüşüm verilerine ilişkin şeffaflık problemine dikkat çekerek, atık ithalatının yasaklanma çağrısı yapıyor.
Türkiye, atık ithalatında Avrupa’nın çöplüğüne dönmüş durumda. Birbiri ardına yayımlanan raporlardan elde edilen veriler ile de Türkiye’nin içinde bulunduğu tablo gözler önünde duruyor. Eurostat verilerine göre Türkiye Avrupa’dan 2019’da 580 bin ton, 2020’de 660 bin ton, 2021’de 580 bin ton atık ithal etti. Atık ithalatıyla birlikte tartışılan diğer konu ise geri dönüşüm. Türkiye geri dönüşüm konusunda ise Avrupa’da son sıralarda. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) verilerine göre ise Türkiye’nin geri dönüşüm oranı sadece yüzde 12. Türkiye’nin Avrupa’nın plastik atık ithal etmede birinci sırayı alması sonrası KARAR’ın gündeme taşıdığı konuya ilişkin Ticaret Bakanlığı’nın attığı ‘polietilen ürün grubuna ait ithalat yasağı’ Temmuz 2021’de geri dönüşüm sektörünün itirazları ve hammadde talepleri sonrası kaldırıldı. Bakanlık atıkların geri dönüşebilirlik oranına yüzde 99 olma şartı getirdi fakat çevre örgütü Greenpeace’in araştırmaları bu şartın sağlanmadığını ortaya koydu. Greenpeace’in Adana’nın Seyhan ilçesine bağlı Kuyumcular ve Yenidam mahallesinde, Yüreğir ilçesinin İncirlik mahallesinde ve Çukurova’nın Karahan ilçesindeki iki atık bölgesindeki çöpleri incelediği araştırmanın sonuçları da Avrupa’nın çöplüğüne dönen Türkiye’de plastik atıkların geri dönüştürülmeden yakıldığı ve yüksek derecede zehirli kimyasal oluşturduğunu ortaya çıkardı. Türkiye’nin atıklarla mücadelesini KARAR’a değerlendiren Greenpeace Akdeniz Biyoçeşitlilik Proje Sorumlusu Nihan Temiz Ataş, Türkiye’nin şu anda atık ticaretini “hammadde ticareti” adı altında yaptığını söylemiş ve “Hammadde ticareti denen şey aslında nasıl işlendiğini bilmediğimiz atık/çöp ticareti. Kısaca algı oyunları” demişti.
DW’den Serkan Ocak’ın haberine göre, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın çevreden sorumlu eski müsteşarı ve Çevre Mühendisi Prof. Dr. Mustafa Öztürk, görevde olduğu 2004-2007 yılları arasında yaptıkları araştırmaya göre Türkiye’deki tüm çöplerin toplamının 34 milyon ton civarında olduğunu belirterek, bu çöplerin kaynağından ayrıştırılmaması sebebiyle geri dönüştürmenin zor olduğuna dikkat çekti. Çok sayıda Avrupa ülkesinde çöpler çoğunlukla kaynağından ayrıştırılıyor. Atıklar çöp kutusuna giderken plastik, cam ve kağıt olarak ayrılıyor. Türkiye’de ise kaynağından ayrıştırma işi belediyelere bırakılmış durumda. Belediyeler de çöp ayrıştırma işlemine yeterli kaynak ayırmıyor.
Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’ya göre, belediyelerin kaynağından ayrıştırmaya ayırdığı bütçe sadece yüzde 2. Gündoğdu’nun verdiği bilgilere göre ise, Türkiye’de şu anda yaklaşık 5 bin geri dönüşüm tesisi bulunuyor. Bu tesisler ithal edilen atıklardan dolaylı ve dolaysız kâr elde ediyor. Öncelikle geri dönüşüm şirketlerine devlet önemli miktarda teşvik ödüyor. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, sadece 2021 yılında geri dönüşüm işi yapan şirketlere toplamda 69 milyon TL teşvik verildi. Geri dönüştürülen plastiğin ihraç edilmesi durumunda da KDV iadesi yapılıyor. Bankalar da geri dönüşüm şirketlerine düşük faizli kredi imkanları sunuyor. Ancak Türkiye’ye gelen atıkların tamamı geri dönüşemiyor. Normalde yasa gereği bu atıkların yüzde 99’unun geri dönüşmesi gerekiyor.
Geri dönüşüm konusunda çalışmalar yapan akademisyen Doç. Dr. Gündoğdu’ya göre, gerçekler yasalarla pek örtüşmüyor: İthal edilen plastik atıkların geri dönüştürülemeyen kısımları yakmaya gönderiliyor, bir kısmı da ormanların arasında gömülmüş ya da gelişigüzel sağa sola atılmış atılmış olarak karşımıza çıkıyor. Ne kadarının bu şekilde yakılıp ya da atıldığı ise tam olarak bilinmiyor. Gündoğdu, bu soruların muhataplarının “verileri toplayıp açıklamayan Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, bilgi edinme kapsamında verileri açıklamayan geri dönüşüm şirketleri ve bu konularda hiçbir istatistik açıklamayan TÜİK” olduğunu söyledi. Devletin ‘sıfır atık’ vizyonunun yanlış anlamlandırıldığına dikkat çeken Gündoğdu, “Sıfır atık vizyonu atığın sıfırlanması değil, atıkların kaynağından ayrıştırılması demektir. Atık demektir. Türkiye’de şu anda sadece poşetler ücretli satılıyor. Onun dışında cam şişeler için bir makine getirildi. O da pilot olarak Çevre Bakanlığı’nın binasında deneme aşamasında. Başka da bir uygulama yok” dedi. Gündoğdu, tüm mevzuatın doğru, şeffaf bir şekilde uygulanması durumunda dahi atık plastik ithalatının yapılmaması gerektiğini vurguladı.
ÇİN VE HİNDİSTAN ALMADI TÜRKİYE ATIĞA KUCAK AÇTI
Çin’in 2017’de yasak kararı alması sonrası Türkiye plastik atık ithalatını gündemine aldı. Plastik atık ithalatında bir numarada yer alan Çin’de hükümet yasak kararını atık plastikten elde edilen geri dönüşüm malzemesinin kalitesiz olması, atıkların kontrolünü sağlayamaması ve çevreye verilen zarar nedeniyle aldı. Çin’den sonra Hindistan ve Endonezya da kısa bir süre sonra plastik atık ithalatını yasakladı. Çin, Hindistan ve Endonezya’nın almadığı atıkların ise son adresi Türkiye ve Vietnam gibi ülkeler oldu.
POLİETİLENE MAYISTA YASAK TEMMUZDA İPTAL
ARALIK 2019: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atık ithal eden firmaların ithalat kotası yüzde 80’den yüzde 50’ye düşürüldü.
MAYIS 2020: Türkiye, 2019’da Avrupa’nın plastik atığını almada birinci oldu. Son 15 yılda ithalatta 173 kat artış yaşandı .
OCAK 2021: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı karışık kodlu atık ithalatına yasak getirdi. Bakanlık, sıfır atık ithalat hedefini açıkladı.
NİSAN 2021: Türkiye, 2020’de Avrupa’nın plastik atık ithal etmede birinci oldu. Son 16 yılda 241 kat artış yaşandı.
MAYIS 2021: Polietilen ürün grubuna ait ithalat yasaklandı. Bu yasakla sırf İngiltere’den ithal edilen atıkların yüzde 70’i artık ülkeye giremeyecek.
TEMMUZ 2021: Polietilen yasağı Ticaret Bakanlığı tarafından geri çekildi. Temmuz 2021: Atığın ağırlıkça maksimum yüzde 1 kontamine (kirli) olma şartı var. Gönderilen atık yüzde 99 geri dönüşebilir olmak durumunda.
