Global tedarik zinciri kavramı günlük hayatımıza korona ile girdi. Dünyanın bir uçunda gemiler kalkmadığı için rutin ürünler aylarca bulunamadı ve kriz yaşandı. Global tedarik zinciri hassas dengelerle birbirine bağlı çok uluslu aktörler üzerinden işliyor ve bir kriz tehlikesi halen bulunurken dünya ticareti 40 kat artış gösterdi.
KARAR / ALMANYA
Bir ürünün tasarlanıp hammaddesiyle, yedek parçasıyla üretilmesi ve pazara ulaştırılması tedarik zinciri kavramı ile izah ediliyor. Gerçekte ise bu bir zincir değil, birçok parçanın birbirleriyle etkileşimi sonucu oluşan bir ağ. Bir zincirin kopan yeri tamir edilerek yeniden kullanılabilir ancak bir ağda bütün parçaların birbirleriyle uyumlu şekilde işlemesi gerekiyor.
Klasik bir global tedarik ağını tam olarak kavramak için iPhone marka akıllı telefonların raflara geliş süreci iyi bir örnek. iPhone’un geliştirme ve tasarımı ABD ve Tayvan’da yapılırken üretimi altı kıtaya yayılan 43 ülkede gerçekleşiyor. Bu telefonun bellek, mercek, akü, ekran ve mikro işlemcileri Güney Kore, Malezya, Tayvan, Japonya, Vietnam, Avrupa ülkeleri, Meksika ve ABD gibi ülkelerde üretiliyor. iPhone Çin ve Hindistan’da monte edilerek dünya pazarlarına ulaştırılıyor. Nakliye ise on binlerce kilometrelik deniz ve hava yolu ile gerçekleşiyor.
Bu denli uzun mesafeler kat edilerek yapılan nakliye, yapılan masrafa değiyor çünkü son 150 yılda navlunlar aşırı miktarlarda düştü. Kaliforniya’dan Avrupa’ya 1890 yılında yük gemisiyle bir ton ürün taşımak için bugünün parasıyla 200 dolar ödemek gerekiyordu. Bugün ise aynı güzergahta bir ton ürünün taşıma ücreti sadece 2 dolar.
DÜNYA TİCARETİ 40 KAT ARTTI
Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung’da yer alan habere göre yük gemileri artık çok daha büyük, ürünlerse parça başı olarak çok daha hafif. Gerçi bir ton kömür hala bir ton kömür ancak bir ton telefon 50 ya da 100 yıl öncesine kadar çok daha fazla telefon ediyor.
Sharat Ganapati ve Woan Foong Wong isimli araştırmacıların ‘’1965-2020 arası Global Transport ve Tedarik Ağları’’ isimli araştırmasına göre 1965-2020 tarihleri arasında dünya genelinde ürün taşıma miktarları kilometrede 7 trilyon tondan 78 trilyon tona çıktı. Taşınan ürünlerin değeri ise 14 kat arttı. Bütün dünya ticareti ise sözü edilen tarihler arasında 40 kat artış gösterdi.
1980’li yıllardan beri 10 bin kilometre ve daha uzun mesafelere taşınan ürünlerin miktarı, bunun altındaki mesafelere taşınan ürünlerden daha fazla. Artık sadece hammaddeler değil son ürünler de yoğun şekilde taşınıyor. Bunun nedeni ise gelişmekte olan ülkelerde işçi ücretlerinin düşük olması değil, artık bu işçilerin de alım gücünün artması. Dünya genelinde 2016 yılında 2,5 milyar akıllı telefon kullanıcısı varken, bu rakam günümüzde 4,7 milyara çıktı
STANDARTLAR VERİMLİLİĞİ ARTTIRDI
Global transportun hızla gelişme nedenlerinden bir diğeri ise 1956 yılında uygulamaya başlanan konteyner taşımacılığındaki standartlaşmanın 1983 yılına gelindiğinde dünya ülkelerinin yüzde 90’nında uygulanır hale gelmesi. 2015 yılında faaliyette olan dünyanın en büyük konteyner yük gemisi 1960’da faaliyete gecen konteyner gemilerinin tam 24 katı fazla yük alabiliyor. Bu gemiyle 39 bin otomobil, 117 milyon spor ayakkabısı ya da 900 milyon konserve kutusu taşımak mümkün .
Dünya tedarik ve ticaret ağındaki devasa değişikliklerin en önemli aktörlerinden birisi de Çin. 1990’dan beri hızla büyüyen Çin sadece hammadde ithalat ve ihracatçısı değil, yüksek değerli ürünlerde de çok önemli bir aktör. Dünya, global tedarik zincirlerindeki ilk krizi de korona yıllarında Çin’de yaşanan aksaklıklar nedeniyle yaşamıştı. Diğer büyü tedarik krizlerini ise Brexit, Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlar, Süveyş kanalındaki günlük tıkanma ve İzlanda’daki volkan patlaması ile gerçekleşmişti.
İki araştırmaca ayrıca dünya genelindeki zararlı gaz salınımının yüzde 15’inin transport teknolojileri nedeniyle olduğunu belirtiyor.
