Türkiye'nin kent içi raylı sistemleri, son 10 yıllık dönemde önemli bir gelişim göstererek hem yolcu taşıma kapasitesini artırmış hem de hat uzunluğunu kayda değer ölçüde genişledi.
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tanımlarına uygun olarak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileriyle derlenen bu analiz, kent içi raylı sistemlerin ülkenin ulaşım altyapısındaki kritik rolünü ortaya koyuyor.
YOLCU SAYISINDA ETKİLEYİCİ ARTIŞ
Ulaştırma Analisti Özgür Hemdil'in derlediği verilere göre, Türkiye genelinde kent içi raylı sistemler, son 10 yılda toplam 13,7 milyar yolcu taşıdı. Bu rakamın yüzde 56'sını oluşturan 7,7 milyar yolcu ile metro hatları, kent içi ulaşımın temel direği konumunda.
Tramvay hatları ise 3,9 milyar yolcu ile toplam yolcu payının yüzde 28'ini aldı. Başkentray, Gaziray, Marmaray, İzban ve Adaray gibi hafif raylı sistemler (heavy rail system-HRS), 2,1 milyar yolcu taşıyarak birikimli yolcu toplamında yüzde 16'lık bir paya sahip oldu.
Yıllık bazda incelendiğinde, 2015'te 1,1 milyar olan toplam yolcu sayısı, 2024'e gelindiğinde 1,9 milyara ulaşarak 724 milyonluk bir artış kaydetti.
Pandemi döneminde yüzde 44'lük bir düşüş yaşansa da, yolcu sayısı 2022 yılında iki katına çıkarak 2019 öncesi seviyeleri aşmayı başardı. Son on yıla kıyasla, kent içi raylı sistemlerde taşınan toplam yolcu sayısı yüzde 61 oranında arttı.
Bu artış, özellikle hafif raylı sistemlerde baz etkisi de dahil olmak üzere yüzde 107 ile en belirgin şekilde yaşandı. Metro ve tramvay hatlarında ise yolcu artışı sırasıyla yüzde 54 ve yüzde 52 olarak gerçekleşti.
2024 yılında metro hatlarında taşınan yolcu sayısı 1 milyar sınırını aşarken, 2015'e göre 378 milyonluk bir artış gözlemlendi. Tramvay hatları ise 2024 sonunda 510 milyon yolcuya ulaşarak 2015'e göre 175 milyonluk bir artış kaydetti.
HAT UZUNLUĞUNDAKİ ÇIĞIR AÇAN GELİŞMELER
Yolcu sayısındaki bu değişimin ardında, hat uzunluklarındaki (tek yön-km) çarpıcı artışlar bulunuyor. Son 10 yılda Türkiye'de metro hatları yüzde 74, tramvay hatları yüzde 81 ve hafif raylı sistemler yüzde 126 oranında büyüdü.
Hat uzunluğundaki yüzde 1'lik artışa karşılık, yolcu sayısındaki artış en fazla hafif raylı sistemlerde (yüzde 0,85) görülmüş, bunu metro (yüzde 0,73) ve tramvay (yüzde 0,64) takip etti.
Son 10 yılda Türkiye'deki kent içi raylı sistem hat uzunluğu toplamda 496 km artış göstermiştir. Metro, tramvay ve hafif raylı sistem hatları neredeyse eşit uzunluklarda (sırasıyla 165 km ve 166 km) arttı.
Türkiye'nin kent içi raylı sistemler hat uzunluğu (metro + tramvay + hafif raylı sistemler) 2024 yıl sonunda 1052 km'ye ulaştı. Yolcu sayısının aksine, pandemi döneminde dahi hat uzunlukları artmaya devam etti.
Metro hat uzunluğu 2024 sonunda 387 km'ye ulaşmış ve 2015'e göre 165 km arttı. 2019 yılından sonra pandemi yılı olan 2020'de 18 km, 2022-2024 yılları arasında ise 99 km yeni metro hattı hizmete açıldı.
Tramvay hat uzunluğu ise 2015'te 203 km iken 2024'te 369 km'ye yükseldi. Tramvay hattı uzunluğu 2019 yılında metrodan daha fazla iken, 2023 itibarıyla metro hat uzunluğunun altında kaldı
2023 ve 2024 yıllarında metro, tramvayın iki katından daha fazla yolcu taşıdı. Bu durum, metronun yüksek sefer frekansı, hareket sürati, yolcu kapasitesi, trafik ışığı kesişiminin olmaması ve metro ağı içindeki transfer imkanları gibi faktörlerle açıklanabilir.
Hafif raylı sistem hat uzunluğu ise 10 yıl önce 130 km iken 2024 sonunda 296 km'ye ulaştı. Hafif raylı sistem hat uzunluğundaki büyüme, metro ve tramvayın aksine tedrici değil, belirli yıllar sabit kalırken sonraki yıllarda yüksek artış gösteren basamaklı bir şekilde gerçekleşti.
SONUÇ VE GELECEK YANSIMALARI
Bu çalışma sonucunda elde edilen bulgular, kent içi ulaşım planlaması ve politikaları için önemli faydalar sunuyor.
Raylı sistemlerin Türkiye'deki kent içi trafikteki rolü hakkında farkındalığın artırılması, kentsel ulaşım, enerji ve çevre etki analizlerinde değerlendirilmesi, diğer ulaşım türleri (otomobil vb.) ve kentsel göstergeler (nüfus, mekansal alan) ile ortak kullanım yoluyla türev bilgiler üretilmesi ve kentsel planlarda farklı raylı sistemlerin performans ve geliştirme potansiyellerinin değerlendirilmesi açısından bu veriler büyük önem taşıyor.
Türkiye'nin kent içi raylı sistemlerdeki bu başarısı, sürdürülebilir şehirler ve daha yaşanabilir bir gelecek inşa etme yolunda atılan önemli adımlardan biri.
