İbrahim Reisi, 2021'de göreve gelen ve 2024'te bir helikopter kazasında hayatını kaybeden İran'ın son cumhurbaşkanıydı. Reisi, dini lider Ali Hamaney'e yakınlığı ve rejime sıkı sıkıya bağlılığı ile biliniyordu. Ancak geçmişte 1988'deki toplu infazlardaki rolü nedeniyle "katil" olarak anılması da tartışmalı mirasının bir parçasıydı.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, dün akşama doğru gerçekleşen trajik bir helikopter kazasında hayatını kaybetti. İslam Cumhuriyeti’nin son cumhurbaşkanı olan Reisi, 2021 yılında göreve gelmişti ve rejime sıkı sıkıya bağlı bir isim olarak tanınıyordu. 2017'de cumhurbaşkanlığı seçimlerini rakibi Hasan Ruhani karşısında kaybetmiş olan Reisi, 63 yaşında dini lider Ali Hamaney'in halefi olarak görülüyordu.
REİSİ'NİN GENÇLİK YILLARI VE EĞİTİMİ
Rejime bağlılığıyla bilinen din adamı Reisi, İran'ın dini açıdan önemli şehirlerinden biri olan Meşhed'de büyüdü. Dini bir eğitim alan Reisi'nin ailesi de muhafazakardı. İran'ın sosyal ve ekonomik anlamda çok sayıda değişiklikten geçtiği yıllarda yetişen Reisi, İslam Devrimi’nde aktif bir rol aldı.
SAVCILIK KARİYERİ VE REJİME BAĞLILIĞI
1979'daki devrimin ardından farklı bölgelerde savcı olarak görev yapan Reisi, 1985 yılında savcı yardımcısı olarak başkent Tahran'a gönderildi. İran İslam Devrimi'nin lideri Ayetullah Humeyni'nin görüşleri çerçevesinde ülkenin yönetilebilmesi için rejime bağlı bir şekilde uzun yıllar boyunca mücadele etti.
1988'DEKİ İDAMLARLA İLGİLİ İDDİALAR
İran ve Irak arasında sekiz yıl süren savaş sona erdikten sonra, 1988 yılında binlerce mahkumun idam edilmesinde rolü olduğuna dair iddialara kamuoyu önünde yanıt vermeyen Reisi, bu dönemde siyasi mahkumların öldürülmesinde edindiği rol nedeniyle bazı çevrelerce "katil" olarak adlandırıldı. Reisi, sonraki yıllarda ise sürekli olarak nüfuzunu artırdı ve özellikle 1989 yılında Hamaney'in İran'ın dini lideri olmasının ardından yargı kanadındaki yükselişi hızlandı.
YARGIDAKİ GÖREVLERİ VE YÜKSELİŞİ
Reisi, 1990-1995 yıllarında Tahran Cumhuriyet Başsavcılığı görevine atandı. 2016 yılında ülkenin en büyük hayır kurumunun başına getirilerek milyarlarca doların yönetiminden sorumlu oldu. 2019'da yargı erkinin başına getirilen Reisi, 2021 seçiminde ilk turda Cumhurbaşkanlığı görevi için yeterli oyu aldı.
MAHSA AMİNİ EYLEMLERİ
2022'de İran genelinde yayılan hükümet karşıtı eylemler, Reisi'nin görev yaptığı döneme damga vurdu. Mahsa Amini, başörtüsü kurallarını ihlal ettiği iddiasıyla başkentte ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan üç gün sonra, 16 Eylül 2022'de Tahran'daki bir hastanede hayatını kaybetmişti. Görgü tanıkları 22 yaşındaki Kürt kadının gözaltındayken dövüldüğünü söylerken, yetkililer kötü muamele gördüğünü reddetti ve ölümünü "ani kalp yetmezliğine" bağladı.
PROTESTOLARA SERT MÜDAHALE
Ülke geneline yayılan protestolarla ilgili Reisi sert bir tutum izledi ve eylemlerin kolluk güçleri tarafından bastırılması yönünde talimat verdi. Birleşmiş Milletler (BM) bu eylemlerle bağlantılı olarak 551 eylemcinin güvenlik güçleri tarafından öldürüldüğünü kaydediyor. Hükümet ise 75 güvenlik görevlisinin de öldürüldüğünü dile getiriyor. Eylemlerle bağlantılı olarak 20 binden fazla kişi gözaltına alındı ve dokuz erkek eylemci idam edildi.
BÖLGESEL GERİLİMLER VE REİSİ'NİN DÖNEMİ
Reisi'nin dönemine damga vuran bir diğer gündem ise bölgede çatışma potansiyelinin artması ve geniş bir coğrafyada İran'ın dahil olduğu gerginliklerin yükselmesi oldu. 2023'ün Mart ayında İran, bölgedeki sünni rakibi Suudi Arabistan'la buzları eritmeye çalışsa da, Ekim ayında Hamas'ın İsrail'e saldırısıyla başlayan savaş, İran'ı yeni bir denklemin içerisine soktu. Lübnan'da Hizbullah, Yemen'de Husiler ve Irak ile Suriye'de çeşitli silahlı gruplar, İran'ın dahil olduğu çatışma potansiyelinin geniş bir alana yayılmasına neden oldu.
İbrahim Reisi'nin yaşamı ve kariyeri, İran'ın modern tarihinin önemli dönüm noktaları ile şekillenmiştir. Dini liderlikten, yargı ve cumhurbaşkanlığına kadar uzanan kariyerinde, rejime bağlılığı ve sert politikaları ile tanınmıştır. Helikopter kazasında hayatını kaybeden Reisi'nin ardından İran, hem iç politikada hem de dış ilişkilerde yeni zorluklarla karşı karşıya kalacaktır.
