Moskova’nın Ukrayna’yı işgal girişimiyle ülkede yaşanan kültürel felaket de günden güne artıyor. Rus ordusu son olarak 19’ncu yüzyıldan kalma ahşap bir kiliseyi tahrip etti. Öte yandan dijital ortamda Ukrayna Kültürel Mirasını Çevrimiçi Kurtarma girişimi başlatıldı.
1000’den fazla gönüllünün bir araya geldiği girişimin öncülerinden Sebastian Majstorovic “Bosna-Hersek Milli Kütüphanesi 1992’de yerle bir edildiğinde yüzde 90’ı yok oldu. Elyazmalarını kurtarmaya çalışan kütüphaneciler öldü. Babamın anavatanındaki bu kültürel mirasın kaybı, bir tarihçi olarak beni derinden etkiledi” dedi.
SALİHA SULTAN
Moskova’nın Ukrayna’yı işgal girişimiyle ülkede yaşanan insani felaketin yanı sıra kültürel felaket de günden güne artıyor. Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy, Salı günü paylaştığı bir videoda Moskova’nın batı Zhytomyr bölgesindeki Viazivka köyünde 19’ncu yüzyıldan kalma ahşap bir kiliseyi bombalarla dümdüz ettiğini söyledi. Kilisenin 1862 yılında yapıldığı bilgisini veren Ukrayna Tarih ve Kültür Anıtlarını Koruma Derneği Başkanı Olha Rutkovska sosyal medya hesabından “Her geçen gün Rus savaş suçlarına dair daha fazla kanıt alıyoruz. Rus işgalciler Kutsal Bakire’nin Doğuşu Kilisesi’ni tahrip etti. Ulusal öneme sahip bir mimari anıttı. Bu Ukrayna ulusuna karşı bir soykırım eylemi” dedi. Ukrayna’nın kültür kenti olarak bilinen Lviv şehrindeki müze müdürü Olha Honchar da “Moskova, Ukrayna kültürünü ortadan kaldırmak istiyor” ifadelerini kullandı. Ukrayna’nın sanat tarihçileri, sanatçılar ve kültür mirasçıları işgal girişimi sırasında sanat eserlerine yönelik gerçekleşen vandalizmin bir tesadüf olmadığı konusunda benzer görüşlere imza atıyor.
Öte yandan, ülkenin kültür kurumlarındaki kültürel mirası arşivlemek üzere Ukrayna Kültürel Mirasını Çevrimiçi Kurtarma (SUCHO) projesi başlatıldı. 1000’den fazla gönüllü kütüphaneci, arşivci ve araştırmacı SUCHO girişimi çatısı altında teknolojiyi kullanarak Ukrayna’nın kültürel verilerini yedekliyor. Stanford Üniversitesi’nden Quinn Dombrowski, Tufts Üniversitesi’nden Anna Kijas ve Avusturya Kültürel Miras Merkezi’nden Sebastian Majstorovic gibi isimlerin öncü olduğu projeye katılan gönüllüler ilk adımda 1.500’den müze ve kütüphane web sitesini, dijital sergileri, metin külliyatını ve erişime açık yayınlarını kayıt altına aldı. Çalışmayı Rusların bombardımanlarında verilerin zarar görmesine karşı yürüttüklerini belirten ekip, ellerindeki materyalleri savaş bittiğinde Ukraynalı kütüphanecilerin, arşivcilerin ve küratörlere geri vermeyi hedefliyor. SUCHO’ya gönüllü olarak katılmak isteyenler ‘sucho.org’ adresinden kayıt olarak inisiyatiflerin ortak çalışmalarına dahil olabiliyor.
SARAYBOSNA KUŞATMASI SIRASINDA YERLE BİR EDİLMİŞTİ
SUCHO’nun kurucularından Avusturya Kültürel Miras Merkezi’nden Sebastian Majstorovic projenin ardındaki düşüncesini şu ifadelerle özetliyor: “Savaşlar, bir kültürün en değerli eserlerini ve tarihi kaynaklarını geri dönüşü olmayan bir şekilde yok edebilir. Bosna-Hersek Milli Kütüphanesi 1992’de Saraybosna Kuşatması sırasında yerle bir edildiğinde, Saraybosna’nın birçok cesur sakininin özverili eylemlerine rağmen, yüzde 90’ı yok edildi. En eski elyazmalarını kurtarmaya çalışan kütüphaneciler öldü. Babamın anavatanındaki bu geri dönüşü olmayan kültürel mirasın kaybı, bir tarihçi olarak beni derinden etkiledi ve Ukrayna’dan gelen fotoğrafları gördüğümde bu aklımın bir köşesindeydi.” Majstorovic’in sözünü ettiği iki milyondan fazla eserin bulunduğu Vijecnica Kütüphanesi Ağustos 1992’de Sırp güçlerinin civar tepelerden attığı fosfor bombalarıyla yakıldı. Binadan geriye sadece duvarlar kaldı. Osmanlı ve Avusturya-Macaristan imparatorlukları dönemleri de dahil olmak üzere Bosna-Hersek’in tarihi mirasını yansıtan eserlerin yaklaşık yüzde 90’ı kül oldu. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde, Endülüs mimari tarzıyla, şehrin merkezinde inşa edilen tarihi kütüphane, 1949 yılından itibaren Bosna’nın milli kütüphanesi olarak hizmet vermeye başlamıştı. 1992’ye kadar ‘ülkenin hafızası’ konumunda olan kütüphanenin yeniden yapılanması için yaklaşık 20 milyon euro harcandı. Kütüphane, yerle bir olduktan 22 yıl sonra 2014’te yeniden açıldı.
Rus askerleri Ukrayna’nın batı Zhytomyr bölgesindeki Viazivka köyünde 19’ncu yüzyıldan kalma ahşap Kutsal Bakire’nin Doğuşu Kilisesi’ni tahrip etti.
