Ahmet Hâşim’in nesirdeki ustalığını ortaya koyan ‘Frankfurt Seyahatnâmesi’ yeniden yayımlandı. Kitaba önceki baskılarda yer alan 21 yazıya ilave olarak Hâşim’in Mülkiye dergisinde yayımladığı ‘Falcı’ ve ‘Milletleri Sevmek ve Beğenmek’ yazıları da eklendi. Kitapta dönemin Frankfurt’unu yansıtan 1865-1930 yılları arasında çekilmiş toplam 29 fotoğraf da yer alıyor.
NECATİ TONGA
Modern Türk şiirinin kurucularından Ahmet Hâşim, aynı zamanda önemli bir düzyazı ustasıdır. ‘Merdiven’, ‘Bir Günün Sonunda Arzu’, ‘O Belde’, ‘Karanfil’ gibi ölümsüz şiirlere imza atan Hâşim’in nesirlerinde de şair kimliğinin yansımaları kuvvetle hissedilir. Nitekim Mehmet Kaplan, Hâşim’in nesirleriyle ilgili şu tespiti yapar: “Bu yazılar, estetik bakımdan şiirleri kadar değerlidir. Onların başlıca vasfı da, Haşim’in şiirleri gibi, gevezelikten uzak, derli-toplu olmalarıdır. Haşim bu yazılarında her cümle ve kelimeyi, hesaplı olarak kullanmıştır. Dar şekil, Alain gibi, Haşim’i de bir muhteva temizliğine götürmüştür. Mübalağasız olarak iddia olunabilir ki, Türkçede Haşim’in bu fıkraları kadar ‘dolgun’ yazı yazılmamıştır. Bu yazıların bıraktığı ilk intiba, fikri, az kelime ile ifade etmek, yeni, şaşırtıcı ve güzel bir tesir uyandırmaktadır. İhtiva ettiği güzel tasvirler ve hayaller bu nesirlere estetik bir değer verir. Onların fiziki bakımdan başlıca vasfı basmakalıp görüşlere aykırı olmasıdır.” (Mehmet Kaplan, Ahmet Haşim’in Üç Eser adlı kitabı için önsöz, İst., 1988, s. 6.)
‘Frankfurt Seyahatnâmesi’, Ahmet Hâşim’in nesirdeki ustalığını ortaya koyan önemli eserlerden biri olarak karşımıza çıkar. 1920’lerin ortalarında böbreklerinden rahatsızlanan Ahmet Hâşim, 1928 ve 1929 yıllarında tedavi olmak amacıyla iki kez Paris’e gider ama iyileşemeden yurda dönmek zorunda kalmıştır. Şair, Paris’e yaptığı geziye dair izlenimlerini ‘Bize Göre’ kitabında ‘Bir Seyahatin Notları’ adıyla neşreder. Bir süre İstanbul’da Erenköy Sanatoryumu’nda İhsan Rifat ve Fazıl Şerafeddin Beyler tarafından tedavi edilen Hâşim, 1932’de böbreklerinin verdiği ızdırabı dindirmek gayesiyle yine yollara düşüp Almanya’nın Frankfurt şehrine gider. Frankfurt’ta Volhard Kliniği’nde Prof. Franz Volhard’tan tedavi gören Hâşim, yurda döndükten sonra Sirkeci Garı’ndan başlayan Almanya seyahatinin notlarını bir seri hâlinde önce Milliyet gazetesiyle Mülkiye dergisinde, ardından da ‘Frankfurt Seyahatnâmesi’ adıyla kitap olarak neşretmiştir. Bu kitap, şairin yeni harflerle yayımladığı ilk ve son eseridir.
Haşim, ‘Harikulâde’ başlıklı mukaddimede bu kitabı yazış amacını şu cümlelerle açıklar: “Seyahatnâme, hiçbir lisan hünerine muhtaç olmaksızın bir şiir kitabının kardeşidir. Seyahatnâme okumanın tadını öteden beri bilirim. Bütün çocukluğum onları okumakla geçti. Kış geceleri, dışarda rüzgâr ulurken, bir gaz lâmbasının ışığını göz bebeklerimde, iki altın nokta gibi taşıyarak, zengin bir ateş karşısında, rahat bir koltukta okuduğum o Afrika ve Amerika seyahatnamelerinin masum ve namuslu üslubundan aldığım tadı bana az edebî eser verebilmişti. Bu edebiyatın rengini ve lezzetini pek iyi bildiğim için dıştan ziyade içten bahseden bu renksiz ve vak’asız küçük kitabıma ‘seyahatnâme’ ismini vermekle okuyucuyu aldatmış olmakla korkuyorum.”
Gerçekten de bu eserinde Ahmet Hâşim, çoğu şiirindeki gibi dış dünyanın değil, izlenimlerinin ruhunda ortaya çıkardığı akisleri dile getirmiştir. Peyami Safa’nın 24 Mayıs 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesindeki köşesinde belirttiği gibi ‘Frankfurt Seyahatnâmesi’nde gezip görülen yerlerden çok Ahmet Hâşim’i ve şairin ruh dünyasını görürüz. Gezilip görülen yerlerden edinilen intibalar, şairin zihin imbiğinden geçerek yer yer deneme kutbuna ulaşan metinler hâlinde okura sunulmuştur. Zira şair, kendi tespitiyle dıştan çok içte olup bitenleri anlatmanın peşindedir. Bu bakımdan Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserle ilgili şu tespitleri de dikkat çekicidir: “Frankfurt Seyahatnamesi’nde rakam ve faydalı bilgiler arayan okuyucular beyhude yorulurlar. Haşim’in Almanya’sı coğrafya bilgisinin dışında kalan bir Almanya’dır, seyahatnamesi de bir estetik tahassüsleri teşkil eder. Fakat okuduklarını kendi zekâlarının hamleleriyle tamamlamasını bilenler bu kitabın sahifeleri arasında kendi muammasına gömülmüş muazzam ve adeta efsanevî bir mevcudiyet hâlinde bir Almanya bulacaklar ve Haşim’in dikkatlerinin keskin bir projektör ışığı gibi bu zaman ve mekân sfenksini yer yer en bariz noktalardan aydınlatmış olduğunu göreceklerdir.” (Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yay., İst., 1995, s. 502).
Gezi yazısı türünün önemli örneklerinden biri olan ‘Frankfurt Seyahatnâmesi’nin günümüze dek pek çok baskısı yapılmıştır. Geçtiğimiz günlerde bu eserin Kırmızı Kedi Yayınları arasında yeni bir baskısı çıktı. Şaban Özdemir tarafından yayına hazırlanan eserde önceki baskılarda yer alan 21 yazıya ilave olarak yazarın Mülkiye dergisinde yayımladığı ‘Falcı’ ve ‘Milletleri Sevmek ve Beğenmek’ başlıklı yazıları da eklendi. Edisyon kritik yöntemiyle hazırlanan kitapta, yazıların periyodiklerdeki yayımlanmış hâlleri ile ilgili notlar dipnotlar hâlinde okura sunulmuştur. Eserin sonuna ‘sözlükçe’ kısmı eklenmiş ve günümüz okuru için anlamının bilinmesinde zorlanılacak kelimelerin anlamları bu bölümde verilmiştir.
Yayınevinin ‘Şehirlerarası’ serisinden çıkan bu kitabı önceki baskılardan farklı kılan bir diğer özellik, dönemin fotoğraflarıyla okura sunulması. Dönemin Frankfurt’unu yansıtan 1865-1930 yılları arasında çekilmiş toplam 29 fotoğraf kitapta yer alıyor. Şık bir tasarımla okura sunulan eser, Ahmet Hâşim’in ruh dünyasını yansıtmasının yanı sıra içindeki fotoğraflarla dönemin Almanya’sından panoramalar sergilemesi bakımından da dikkat çekiyor. 1930’ların başında Frankfurt sokaklarında kendi deyişiyle “Bir yabancı, dil bilmez bir yabancı, bir çocuk gözüyle” gezen Ahmet Hâşim’in ruh dünyasını anlamak için dönemin fotoğraflarıyla bezenmiş bu edisyon baskı güzel bir fırsat.
