Hatıralar, sübjektif yazılardır. Yazanın dünya görüşü, inançları, kırgınlıkları, kızgınlıkları, sevdikleri, sevmedikleri bir şekilde bu tür eserlere yansır. Onun için ihtiyatla okumak gerek!
Samet Ağaoğlu, Ahmet Ağaoğlu’nun oğlu; edebiyat ve siyaset dünyasında tanınmış bir şahsiyet. Babasından dolayı Atatürk ve İnönü dönemindeki birçok siyasi olaya vakıf, pek çok devlet adamını tanımış. Kendisi de bir siyasi figür; DP vekili, bakanlık yapmış, bu partideki çoğu olayı bizzat yaşamış, Yassıada’da yargılanmış. Siyasi şahsiyetinin yanında Türk edebiyatının da önemli hikâye yazarlarından biri. Bu sebeple yakın dönem siyasi tarihimize ve edebiyatımıza dair şahitlikleri içeren “Âşina Yüzler”, “Arkadaşım Menderes”, “Marmara’da Bir Ada”, “Babamdan Hatıralar”, “Babamın Arkadaşları”, “İlk Köşe” adlı hatıraları önemli.
Bu yazımda “Âşina Yüzler”deki (Ağaoğlu Yayınevi, 1965) Fuat Köprülü’den bahsedeceğim.
Köprülü, malum ünlü edebiyat tarihçimiz, şair, siyaset adamı… Ağaoğlu, eserinde anlattığı şahısların isimlerini vermese de yakın tarihe vakıf olanlar, o portrelerin kimler olduğunu çıkarmakta hiç de zorlanmazlar. Kitaptaki “Picasso’nun Modeli” başlıklı portrede anlatılan kişi Fuat Köprülü’dür. Samet Ağaoğlu, bu yazısında Köprülü’nün siyasi şahsiyetine dair hatıra, tespit ve tahlillere yer verir. Ama ne tahliller! Zehir zemberek bir dil!.. Yazıdan çıkan sonuca göre Köprülü siyasette güven vermeyen başarısız ve vefasız biridir.
Mesela “öylesine hafif, ufak tefek bir mizaç”tır ki, sırtına geçirdiği cübbelerin altında omuzlarına yüklenen sorumluluklara yabancıdır. Yirmi yaşında bir şair olarak edebiyat dünyasına ayak basmış, “nasılsa, daha yirmibeş yaşında üniversite kürsüsünün basamaklarını tırmanmış”… İttihat ve Terakki yıllarının en genç fikir adamı, Talat Paşa ve Doktor Nazım’dan yakın ilgi görmüş. Devrin mürşidi “Ziya Gökalp’in kucağından inmemiş”, ama Birinci Dünya Savaşı’nda herkes gibi Malta’ya sürülmesi beklenirken nasılsa Bekir Ağa Bölüğü’nde iki hafta “misafir” edilmiş, sonra orada burada beraber olduğu İttihatçılar aleyhinde konuşmuştur. Ağaoğlu, öfkesini kusmaya devam ediyor. İstanbul Üniversitesi öğrencileri Milli Mücadele aleyhindeki profesörleri protesto ederken karşılarına Köprülü’nün çıktığını, ama Kurtuluş Savaşı’ndan sonra “Bu sefer de Ankara’nın kalpaklı, çizmeli idarecilerinin yanında” yer aldığını söylüyor. Ona göre “Politikacıların sofralarında sarıksız fetva emîni tavrı ile oturmağa alışmış…” Köprülü, “Kısa süre içinde Çankaya köşkünün figüranları” arasına girmiş, aynı hızla mebus seçilmiş, resmî dil ve tarih tezlerinin “ateşli savunucusu” olmuştur. İstanbul Üniversitesi’nin yeniden kuruluşunda bazı profesörlerin kaderlerini belirleyen “gizli bilgilerin sahiplerinden biri” de odur. İnönü döneminde İnönü’ye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise Menderes’e yakın duruyor. DP kurucuları arasında yer alıyor. O yıllarda coşkulu, CHP’ye şiddetle muhalif. CHP’li vekillerin kendisini döveceklerini duyduğunda meclis koridorunda elindeki bastonu şiddetle yere vurup:
“Kimdir bizi men eyleyecek bağ-ı cenândan
Mevrus-ı pederdir, gireriz hâne bizimdir”
diye bağıracak kadar cesur. Ama yazara göre DP içinde de fitnenin başı olmuştur. Uzatmayayım. Ağaoğlu, Köprülü’nün Dış İşleri Bakanlığı dönemini de şöyle anlatır:
“Eski iktidarın, kendi kalemi ile tenkid ettiği kusurlarını düzeltmek (…) gerekiyordu. Halbuki o canı istediği zaman çalışmaya alışmış adam! Daha doğrusu çalışmayı sevmiyor. (…) kendisini yalnız merasimlere, ziyafetlere vermekte gecikmeyecek. (…) Sefirler onu resmi masasından çok ziyafet sofralarında görüyorlar.”
Ardından DP ve mesai arkadaşlarıyla yolların ayrılışı… Yassıada, vefasızlık!.. İhtilalden iki gün sonra İnönü’nün sofrasında eski arkadaşları için “Hepsi asılmalıdır” dediği rivayet olunuyor.
Ağaoğlu’na göre “Hiçbir zaman halk adamı olamamış, halkın ruh, kalb ve dimağına hâkim his ve düşüncelere hiçbir zaman girememiş” hazin bir portre...
