Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Yılmaz, çocuk nüfusun Güneydoğu Anadolu bölgesinde 3 milyonu aştığına, Ege bölgesinde ise yaşlı nüfusun ağırlıkta olduğuna dikkat çekiyor.
Türkiye’de toplam nüfusun bölgelere dağılımı ile çocuk (0-14), çalışma çağındaki (15-64) ve yaşlı (65+) nüfusun bölgelere dağılımı arasında bazı önemli farklılıklar bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile bölgelerin Türkiye toplam nüfusu içindeki payı ile yukarıda belirtilen yaş gruplarının ülke nüfusundaki payları arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır (Tablo 1). Şüphesiz bu durumun nedeni bölgelerin demografik yapılarının önemli bazı farklılıklar göstermesidir. Yani bazı bölgelerde çocuk nüfusun toplam nüfus içindeki payı fazla iken bazılarında ise yaşlı nüfusun payı %16’lara kadar çıkmıştır. Yine çalışma çağındaki nüfusun payı ülke genelinde %68 iken bu nüfusun bölge nüfusundaki payı %62 ile %72 arasında değişmektedir.
Türkiye’de toplam nüfus içinde en büyük miktara sahip bölgeler 15 milyon 655 binle İstanbul, 10 milyon 947 binle Ege, 10 milyon 851 binle Akdeniz ve 9 milyon 411 binle Güneydoğu Anadolu’dur. Bu bölgelerin ülke nüfusu içindeki payları da sırasıyla %18,3; %12,8; %12,7 ve %11’dir. Ülkede nüfusu en az olan bölgeler ise yaklaşık 2 milyon 172 binle Kuzeydoğu Anadolu, 2 milyon 733 binle Doğu Karadeniz, 3 milyon 808 binle Batı Marmara ve 3 milyon 897 binle Doğu Anadolu’dur. Nüfusu en az olan bölgelerin payları sırasıyla %2,5; %3,2; %4,5 ve %4,6’dır. Geri kalan 4 bölgenin nüfusları ise 4 milyon 181 binle (Orta Anadolu) 8 milyon 599 bin arasında (Doğu Marmara) arasında değişmektedir. Bu bölgelerin ülke nüfusu içindeki payları %4,9 (Orta Anadolu) ile %10,1 (Doğu Marmara) değişmektedir (Tablo 1).
Türkiye’de çocuk nüfus açısından başta gelen bölgeler yaklaşık 3 milyon 131 binle İstanbul, 3 milyon 42 binle Güneydoğu Anadolu, 2 milyon 423 binle Akdeniz ve 1 milyon 963 binle Ege’dir. Toplam nüfusta dördüncü sırada yer alan Güneydoğu Anadolu bölgesinin çocuk nüfus açsından ikinci sıraya yükseldiği görülmektedir. Yine toplam nüfusta ikinci sırada yer alan Ege bölgesinin çocuk nüfusta dördüncü sıraya gerildiği ve toplam nüfusta üçüncü sırada olan Akdeniz bölgesinin çocuk nüfusta da aynı sırada yer aldığı görülmektedir. Bu bölgelerin Türkiye’deki çocuk nüfus içindeki payları sırasıyla %17,1; %16,6, %13,2 ve %10,7’dir. Yaşlı nüfusun fazla olduğu Ege bölgesinin toplam nüfustaki payını, çocuk nüfusta koruyamadığı, çocuk nüfusun fazla olduğu Güneydoğu Anadolu’nun ise adı geçen nüfusta toplam nüfusa göre daha yukarıda bir sıraya yerleştiği görülmektedir. Öte yandan İstanbul bölgesi toplam nüfusta %18,3’lük bir paya sahipken çocuk nüfusta %17’lik bir paya sahip olmuştur. Yani bu bölgenin toplam nüfusu Güneydoğu Anadolu’dan 6 milyon 245 bin fazla iken iki bölgenin çocuk nüfusu arasındaki fark sadece 89 bindir (Tablo 1, Harita 1).
Çocuk nüfusu en az olan bölgeler ise 469 binle Doğu Karadeniz, 542 binle Kuzeydoğu Anadolu, 644 binle Doğu Marmara ve 806 binle Batı Karadeniz’dir. Bu bölgelerin çocuk nüfustaki payları %3 ile %4,4 arasında değişmektedir. Batı Karadeniz bölgesi toplam nüfus açısından yedinci sırada gelirken çocuk nüfus açısından dokuzunca sıraya gerilemiştir. Ortadoğu Anadolu bölgesi ise toplam nüfus açısından dokuzuncu sıradayken çocuk nüfus açısından 1 milyon 23 binle yedinci sıraya yükselmiştir (Tablo 1, Harita 1).
Türkiye’de çalışma çağındaki nüfus açısından başta gelen bölgeler İstanbul, Ege, Akdeniz, Doğu Marmara, Güneydoğu Anadolu ve Batı Anadolu’dur. İstanbul’da 11 milyon 286 bin, Ege’de 7 milyon 547 bin, Akdeniz’de 7 milyon 349 bin ve Doğu Marmara’da ise 5 milyon 963 kişilik bir çalışma çağı nüfus bulunmaktadır. İlk üç sırayı alan bölgeler toplam nüfustaki sıralamayla aynıdır. Ancak toplam nüfusta dördüncü sırada olan Güney Doğu Anadolu bölgesinin çalışma çağındaki nüfus açısından beşinci sıraya gerilediği buna karşın toplam nüfusta beşinci sırada olan Doğu Marmara bölgesinin ise çalışma çağındaki nüfusta dördüncü sıraya yükseldiği dikkat çekmektedir. Diğer bir ifade ile 8,6 milyona sahip olan Doğu Marmara, 9,4 milyonluk bir nüfusa sahip Güney Doğu Anadolu bölgesine göre daha fazla çalışma çağı nüfusuna sahiptir (Tablo 1). Doğu Marmara gibi sanayi bölgelerindeki istihdam olanakları, buralara yönelik göçleri arttırmakta ve bu nedenle adı geçen bölgede nüfusa oranla daha fazla 15-64 yaş grubu insan yaşmaktadır. Ayrıca Güneydoğu Anadolu gibi çocuk nüfusu oranının fazla olduğu bölgelerde çalışma çağı ve yaşlı nüfus oranı daha azdır.
Türkiye’de yaşlı nüfusun bölgelere dağılımı da oldukça ilginçtir. En fazla yaşlıya sahip bölgemiz 1 milyon 436 binle Ege iken onu 1 milyon 239 bine İstanbul ve 1 milyon 79 binle Akdeniz takip etmektedir. Diğer bir ifade ile bu bölgelerin Türkiye’deki yaşlı nüfus içindeki payları sırasıyla %16,5; %14,2 ve %12,4’tür. Toplam nüfusta birinci ve ikinci sırada yer alan İstanbul ve Ege bölgelerinin yaşlı nüfus sıralamasında yer değiştirdiği, Akdeniz’in ise her ikisinde üçüncülüğü koruduğu dikkat çekmektedir. Toplam nüfusu İstanbul’dan 5 milyon 709 bin az olan Ege bölgesinde yaşlı nüfusun İstanbul bölgesinden 197 bin daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumun nedeni Ege bölgesinde yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payının ülke geneline ve İstanbul bölgesine göre oldukça yüksek olmasıdır (Tablo 1). Yukarıda adı geçen üç bölgeden sonra yaşlı nüfus açısından Doğu Marmara %10,4’lük payla dördüncü, Batı Anadolu %9,7’lik payla beşinci, Batı Karadeniz %8,1’lik payla altıncı ve Batı Marmara %6,3’lük payla yedinci sırada gelmektedir. Toplam nüfusta dördüncü sırada olan Güney Doğu Anadolu bölgesi ise yaşlı nüfus açısından yukarı adı geçen bölgelerden sonra sekizinci sırada gelmektedir (Tablo 1).
Yukarıda detaylı bir şekilde anlatıldığı gibi Türkiye’de toplam nüfusun 12 Düzey-1 bölgesine dağılımı ile çocuk, çalışma çağı ve yaşlı nüfusun Düzey-1 bölgelerine dağılımı arasında bazı önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu durumunu temel nedeni bölgelerin sosyoekonomik ve demografik yapılarının farklılığıdır. Toplam nüfusta İstanbul, Ege ve Akdeniz başta gelirken çocuk nüfusta İstanbul, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgeleri bölgeleri başta gelmektedir. Çalışma çağındaki nüfusta İstanbul, Ege ve Akdeniz bölgeleri önde gelirken yaşlı nüfusta ise Ege başta gelirken onu İstanbul, Akdeniz, Doğu Marmara ve Batı Anadolu’nun izlediği dikkat çekmektedir.
Öte yandan bölgelerin kendi nüfuslarının yaş gruplarına dağılımı incelendiğinde Batı ve Doğu Karadeniz ile Ege ve Batı Marmara’da yaşlı nüfusun toplam nüfus içinde oldukça yüksek bir paya sahip olduğu, Güneydoğu, Ortadoğu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde ise çocuk nüfusun payının yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Çalışma çağındaki nüfusun payı ise İstanbul, Doğu ve Batı Marmara, Ege ve Batı Karadeniz bölgelerinde daha yüksektir.
Bütünüyle bakıldığında toplam, çocuk, çalışma çağındaki ve yaşlı nüfusun bölgelere dağılımı ile bölgelerin kendi nüfuslarının yaş kompozisyonunun iyi incelenmesi ve analiz edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Ülkede çeşitli yaş gruplarının bölgelere göre dağılımının eğitim, sağlık ve istihdam başta olmak üzere yapılan plan ve projelerde göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Yine bölgelerin nüfuslarının yaş yapısı da her bölgenin hizmet ve yatırım önceliğinin farklı olduğunu göstermektedir. Bazı bölgelerde yaşlı nüfusu önceleyen, bazılarında ise çocuk ve genç nüfus önceleyen plan ve projelerin hayata geçirilmesi (ya da bunlara öncelik verilmesi) gerekmektedir.
