İstanbul’un 1500 yıllık anıt eseri Ayasofya-i Kebir Camii, ana kubbe güçlendirme projesi kapsamında yürütülen çalışmalar sırasında ortaya çıkan görüntüler nedeniyle yeniden tartışmaların merkezine oturdu. Restorasyon ekibinin, ağır tonajlı kamyonları ve dev vinçleri İmparator Kapısı’ndan içeri sokarak cami içine kadar taşıdığı görüntüler sosyal medyada büyük yankı uyandırdı.
Videolarda görülen 15 tonluk kamyonlar ve vinç platformları, zemine yerleştirilen özel taşıyıcı plakalar üzerinde caminin ana girişinden içeri alınırken, pek çok kullanıcı bunu “tarihi dokunun riske atılması” olarak yorumladı.
“DEPREME KARŞI GÜÇLENDİRME”
Ayasofya’daki restorasyon süreci, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un Nisan 2025’te duyurduğu kapsamlı projeyle hız kazanmıştı. Projeye göre:
Ana kubbe depreme karşı güçlendirilecek, kurşun kaplamalar yenilenecek, taşıyıcı sistemdeki çatlaklar onarılacak, çalışmalar sırasında ibadet kesintiye uğramayacak.
43,5 metre yüksekliğinde çelik platformlar, 41 metre kule vinçler ve geçici örtülerden oluşan sistemin kurulumu için iç mekâna ağır ekipman taşınmasının “zorunlu” olduğu belirtiliyor. Çalışmalar Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Ayasofya Bilim Kurulu denetiminde yürütülüyor; proje ihalesini Gürsoy Grup üstlendi.
Vakıflar Genel Müdürlüğü, Ayasofya Camii restorasyonunda yüksek tonajlı kamyon kullanıldığı iddialarına yanıt verdi. Açıklamada, çalışmaların bilimsel raporlar eşliğinde kontrollü yürütüldüğü ve iş makinelerinin tarihi yapıya zarar vermemesi için detaylı önlemlerin alındığı belirtildi.
Vakıflar Genel Müdürlüğü'nden yapılan açıklama şu şekilde:
"Yaklaşık 15 asırdır ayakta olan ve tarih boyunca üç kez yıkıma uğrayıp yeniden ayağa kalkan Ayasofya-i Kebir Camisi’nde yürütülen çalışmaların, yapının gelecek nesillere en doğru ve sağlam şekilde aktarılmasını amaçladığı belirtildi. Çalışmalar Vakıflar Genel Müdürlüğü yönetiminde sürüyor.
2023 yılında başlayan ikinci etap restorasyon çalışmaları, Ayasofya’nın deprem güvenliği üzerine yoğunlaşıyor. Bu kapsamda ana kubbenin dış yüzeyindeki kurşun kaplamalar yenilenirken, yapının mevsimsel koşullardan etkilenmemesi ve iç yüzeydeki mozaiklerin zarar görmemesi için kubbenin geçici bir çelik konstrüksiyonla kapatılmasına Bilim Heyeti ve Koruma Kurulu tarafından karar verildi.
ÇELİK KONSTRÜKSİYON VE İŞ MAKİNELERİ KONTROL ALTINDA
Geçici çelik konstrüksiyonu taşıyacak 43,5 metre yüksekliğinde dört ana kolonun, ibadeti engellemeyecek biçimde cami içerisinde inşa edilmesi yine bilim kurulunun onayıyla planlandı. Bu kolonları ve 43,5 metrelik sistemi taşıyacak çelik malzemelerin taşınması için iş makinesi kullanımının zorunlu olduğu tespit edildi ve yapının batı yönünden sınırlı bir giriş güzergâhı oluşturuldu.
ZEMİN KORUNUYOR
Bu süreç nedeniyle kamuoyunda “Ayasofya’ya kamyon sokuldu” başlığıyla yer alan araçların, gelişi güzel veya tarihi zemine zarar verecek bir biçimde içeri alınmadığı; aksine yaklaşık bir yıl süren hazırlık çalışmaları sonunda oluşturulan özel platform üzerinden kontrollü bir şekilde hareket ettiği vurgulandı. Çalışmalar kapsamında olası tüm sabit ve hareketli yüklerin statik hesapları, zemin sınıfı testleri, zemin yükleme testleri ve georadar taramaları gerçekleştirildi.
Zemin taşıma kapasitesi metrekare başına 25 ton olarak hesaplandı, koruma amacıyla metrekare başına 30 ton taşıyabilen bir sistem inşa edildi. Kullanılacak en büyük aracın 45 ton ağırlığında olduğu, ancak bu ağırlığın metrekareye düşen kısmının yalnızca 6 ton olduğu belirtildi. Hazırlanan özel zemin, bu yükü güvenle taşıyacak şekilde tasarlandı.
BATI AVLUSU VE HARİM BÖLÜMÜ İÇİN KONTROLLÜ HAZIRLIK
Caminin batı avlusu girişinden harim bölümüne kadar tüm güzergâha prekastlar, ahşap elemanlar ve çelik platform yerleştirildi. Mermer zeminlerin korunması bu sayede sağlandı. Harimde mevcut mermer döşemeler belgelenerek kontrol edildi; iç mekânda georadar taraması ve zemin sınıfı testi yapıldı.
Ardından iş makinelerinin hareket edeceği alanda yükün yayılmasını ve mermerlerin zarar görmemesini sağlayan çok katmanlı geçici döşeme sistemi kuruldu: buhar geçişine izin veren örtü, keçe, kum, 18 mm kontra, 10x10 cm ahşap karkas, karkaslar arasına xps levha, karkasların üzerine ses önleyen şilte ve en üst katmana baklava sac uygulanarak zemin tamamen korumaya alındı. İş makinelerinin egzoz dumanının yayılmaması için de duman emici cihazlar kullanılıyor.
“BU CAMİ BİR MÜZE DEĞİL, BİR MİRAS”
Ayasofya’nın içine sokulan kamyonlara ait görüntülerin dün akşam X’te yayılmasının ardından binlerce tepki mesajı paylaşıldı.
Sanat Tarihi Uzmanı Yelda Yalaman görüntülere, “1 değil, 2 adet vinç taşıyan kamyon Ayasofya'nın içinde... Yorum yok” sözleriyle tepki gösterdi.
Gazeteci Yusuf Yavuz ise, “Türkiye’de restorasyonlar sözün bittiği yere geldi. 1500 yıllık Ayasofya’ya ilk kez dev vinç kamyonu sokuldu. Bakan Ersoy’un açıklaması var mı?” mesajını paylaştı.
Yavuz ayrıca, İmparator Kapısı’ndan giriş anını gösteren görüntüleri de paylaşarak ciddi güvenlik ve koruma soruları gündeme getirdi.
"HEPİMİZ ENDİŞELENDİK"
21.yy Türkiye Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Merkezi Başkanı Coşkun Faik Kavala da durumu sosyal medya hesabında değerlendirdi.
Kavala, "Değerli rehber meslektaşlarım paylaştılar. Araçlar Ayasofya'ya İmparator Kapısı'ndan girmiş. Bunlar kamyon değil vinçmiş. Zemine platform kurulmuş olsa da tonlarca ağırlıktaki araçları Ayasofya'nın içinde görmek hepimizi endişelendirdi. Umarız diğer restorasyonlar gibi olmaz" ifadelerini kullandı.
"AYASOFYA’YI İNANÇ MERKEZİ OLARAK BİLİYORDUK"
Mimari Restorasyon Kültür Varlıklarını Koruma Derneği Başkanı Serhat Şahin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a seslendi.
Şahin, "Bu günleri de mi görecektik? Evrensel değeri olan Ayasofya’yı inanç merkezi olarak biliyorduk ama bakanlığımızca ağır iş makine parkı işlevi verildiğine de şahit olduk. Bu düşünceyle deprem olmadan birilerinin yıkmaya niyeti var sanırım. PES…" dedi.
"TÜRKİYE YÜZYILI MASALLARI DİNLİYORUZ"
İYİ Parti Balıkesir Milletvekili Turhan Çömez de, "Türkiye Yüzyılı masalları dinliyoruz her gün iyi mi?" diyerek yorumladı.
Çömez, X'teki paylaşımında şu ifadeleri kullandı:
"15 asırlık tarihi eserin içine, 35 tonluk vinçle giren bir kafadan, Türkiye Yüzyılı masalları dinliyoruz her gün iyi mi?"
UZMANLAR UYARIYOR: ZEMİN VE NARTEKS TARİHİN EN KIRILGAN NOKTALARI
Kültürel miras uzmanları, Ayasofya’nın zemin yapısının ve narteks girişlerinin tarihsel açıdan son derece hassas olduğuna dikkat çekerek ağır tonajlı araçların, zemindeki taş döşemeleri ve alt katmanları olumsuz etkileyebileceği uyarısında bulunuyor. Buna karşın yetkililer, kullanılan platformların zemine yük bindirmeyecek şekilde tasarlandığını savunuyor.
YETKİLİLERİN AÇIKLAMASI BEKLENİYOR
Görüntülerin yayılması sonrası kamuoyunda artan tepkiye karşın, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden henüz bir açıklama yapılmadı.
