Teknolojinin ilerlemediği dönemlerden bugüne miras kalan ve Anadolu köylerinde hala yaşatılan bir zanaat, izleyenleri hayrete düşürüyor. Bir kaya parçasının, tahılları ezerek un haline getiren kadim bir alete dönüşmesi, sabır, güç ve ince işçilik isteyen bir süreç olarak karşımıza çıkıyor. Köy halkının ekmeğini yapacak bu hayati aracı yaratmak için ustalar, işe dağlardan en uygun kaya bloklarını seçerek başlıyor. Bu devasa taşların nasıl bir zanaat eseri olarak iki yuvarlak diske dönüştüğünün hikayesi, geleneksel el emeğinin değerini bir kez daha gözler önüne seriyor.
KAYA SEÇİMİYLE BAŞLIYOR
El değirmeni yapımının ilk adımı, taşın kendisidir. Köyün ustası, dağlara çıkarak değirmen için en uygun özelliklere sahip kaya bloğunu büyük bir titizlikle seçer. Seçilen bu devasa kütle, ardından çekiç ve kama gibi ilkel araçlar kullanılarak yontulabilir, daha küçük parçalar halinde ana bloktan ayrılır. Bu aşamada amaç, kaba hatları belirlemek ve taşı işlenebilir ölçülere getirmektir.
ZORLU VE İNCELİKLİ ŞEKİLLENDİRME SÜRECİ
Kaba parçaların hazırlanmasının ardından, zahmetli şekillendirme işlemi başlar. Usta, keski yardımıyla saatlerce süren bir çabayla taşın kenarlarını düzeltir ve yüzeylerini pürüzsüzleştirir. Bu uzun ve yorucu çalışma sonunda, değirmenin temelini oluşturacak iki adet yuvarlak disk ortaya çıkar. Ancak bu, zanaatin sadece ilk yarısıdır.
UN ELDE ETMENİN SIRRI
Taş değirmenin asıl ustalık gerektiren ve tahılı una dönüştüren kısmı, taşların yüzeyine açılan oluklardır. Usta, her iki taşın yüzeyine de derin kanallar oyarak bir desen oluşturur. Bu kanallar, değirmen çalışmaya başladığında tanelerin içeride sistematik olarak ezilmesini ve böylece incecik una dönüşmesini sağlayan temel mekanizmadır.
Taşlar hazır hale geldiğinde, dikkatlice birleştirilerek monte edilir. Ahşaptan yapılmış bir kol takılır ve bu kol çevrildiğinde üstteki taş dönmeye başlar. İçine atılan mısır gibi taneler, dönen taşların arasında ezilerek un olarak dışarı çıkar. Kuşaklar boyu aktarılarak yaşatılan bu eşsiz ustalığın sonunda, tüm köyün beslenmesini sağlayan el yapımı taş değirmen hayata geçmiş olur.
