Uluslarası gazeticler tarafından hazırlanan Şam Dosya'sı Suriye ve uluslarası gündemde tepki çekmeye devam ediyor. Dosya en az 160 bin kişinin Esad Rejimi tarafından mahkum edilerek, öldürüldüğünü ardından da bu cinayetlerin 'kalp krizi' gibi raporlarla örtbas edildiğini ortaya koymuştu. Dosya, askeri fotoğrafçılar tarafından çekilen ceset fotoğrafları, sağlık raporları ve mahkumiyet belgeleri gibi bir çok delile dayanarak hazırlanmıştı. KARAR'ın gündeme getirdiği Şam Dosyası'nın bir bölümü de BM'nin Esad Rejimi'ne iç savaş boyunca 11 milyon dolar ödeme yaptığını ortaya çıkarıyor. Dosya 10 yıl boyunca Birleşmiş Milletler (BM)'nin para akıttığı Shorouk şirketini Şam'da tabelası dahi olmayan herhangi bir ofis olarak nitelendiriyor.
"Şam’daki sıradan bir alışveriş merkezinin karanlık dördüncü katında, tabelasız bir kapı ardında faaliyet gösteren Shorouk Koruma, Gözetim ve Güvenlik Hizmetleri, Suriye iç savaşının en kritik dönemlerinde Birleşmiş Milletler için ana güvenlik sağlayıcılarından biri haline geldi. 2014 ile 2024 arasında BM ajansları, Suriye’deki misyonlarını korumak amacıyla Shorouk’a en az 11 milyon dolar ödedi. Bu misyonlar arasında BM’nin fiilî Şam merkezi olan Four Seasons Oteli’ndeki operasyonlar da bulunuyordu."
Ancak ICIJ tarafından elde edilen ve Alman yayın kuruluşu NDR tarafından sağlanan 134 bini aşkın belge, bu şirketin göründüğü gibi bağımsız bir özel güvenlik firması olmadığını, aksine doğrudan Esad rejiminin istihbarat birimleri tarafından kurulup yönetildiğini ortaya kondu.
SHOROUK’UN GİZLİ SAHİPLERİ: ESAD’IN İSTİHBARAT AĞI
Sızdırılan Shorouk iç yazışmalarına göre şirket, Esad rejiminin en etkili baskı mekanizması olan Genel İstihbarat Müdürlüğü’nün (GID) kontrolündeydi.
Shorouk’un genel müdürü Wael el-Haou, ICIJ’ye yaptığı açıklamada iddiaları reddederek şirketin kendisine ve iki kişiye ait olduğunu söylese de, ICIJ’nin elde ettiği belgeler bunu doğrulamıyor. Belgelerde:
- el-Haou’nun GID’ye “kâr payı” olarak 50 milyon Suriye lirası (yaklaşık 100 bin dolar) gönderdiği,
- başka bir notta Shorouk’u “GID tarafından sahip olunan ve kontrol edilen tek şirket” olarak tanımladığı,
- silah ruhsatı gibi izinlerin doğrudan istihbaratın onayına bağlı olduğu
görülüyor.
Bu bulgular, Shorouk’un rejim adına çalışan bir paravan şirket olduğunu ve BM’ye sağlanan hizmetlerin aynı zamanda Esad’ın en sert güvenlik aygıtını finanse ettiğini kanıtlıyor.
BM, UYARILARA RAĞMEN İKİ YIL DAHA SÖZLEŞME YENİLEDİ
Shorouk’un rejimle bağlantısına dair iddialar yeni değildi. Human Rights Watch ve Suriye Hukuki Gelişim Programı, 2022 yılında BM’ye şirketin GID ile ilişkisine dair kapsamlı bir dosya gönderdi. Buna rağmen BM, Shorouk’un BM standartlarını ihlal etmediğini savunarak iki yıl daha sözleşme yeniledi.
BM Suriye ülkesi ekibi, Shorouk ile yapılan anlaşmaların “geliştirilmiş incelemeye” tabi tutulduğunu iddia etti; fakat daha sonra bu incelemenin rejimin ağır bürokratik manipülasyonları nedeniyle “kapsamlı bir doğrulama sağlayamadığı” ortaya çıktı.
ESAD REJİMİ SHOROUK ÜZERİNDEN BM PERSONELİNİ İZLEDİ Mİ?
Sızdırılan belgelerde Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mikdad’ın kaleme aldığı notlar, Shorouk’un yalnızca güvenlik hizmeti sunmadığını; BM çalışanlarını rejim adına izleyen bir gözetim mekanizması olarak işlediğini belirtiyor.
Mikdad’ın notunda şu ifadeler yer alıyor:
“Shorouk ve diğer güvenlik şirketlerinin personeli, BM çalışanlarını Suriye devletinin çıkarları doğrultusunda takip etmektedir.”
Bu iddia BM tarafından reddedildi; ancak belgeler, şirketin istihbarat birimleriyle koordineli çalıştığını ve rejime düzenli rapor sunduğunu gösteriyor.
BM YARDIM PARALARI ESAD’IN SAVAŞ MAKİNESİNE Mİ GİTTİ?
Middle East Institute araştırmacısı Emma Beals, BM’nin Shorouk ile çalışmasının sonuçlarını şöyle özetledi:
“Bu sözleşmeler, yardım paralarının doğrudan rejimin cebine girerek, on binlerce Suriyeliyi tutuklayan, işkence eden ve öldüren güvenlik cihazını ve yıllarca vatandaşlarını bombalayan savaş makinesini finanse etmesi anlamına geliyordu.”
Belgeler, Shorouk üzerinden BM fonlarının:
- istihbarat müdürlüğüne aktarıldığını,
- rejimin kur farkı manipülasyonuyla milyonlarca dolar gelir elde ettiğini,
- istihbarat operasyonlarının finansmanının bu fonlarla sağlandığını
gösteriyor.
SAVAŞ KOŞULLARINDA BM’NİN DARALAN SEÇENEKLERİ
BM’nin Shorouk ile sözleşmelerini sürdürmesinin en önemli nedeni, rejimin 2022’de bağımsız güvenlik firmalarının lisanslarını iptal etmesiyle BM’nin yalnızca iki şirketle —Shorouk ve yine rejim bağlantılı ProGuard— çalışmaya zorlanmasıydı.
BM bu durumu şu sözlerle savundu:
“Başka hiçbir uygulanabilir seçenek yoktu; Shorouk maliyet açısından en uygun şirketti.”
Ancak Şam Dosyası, bu “alternatifsizlik” durumunun rejimin bilinçli bir stratejisinin parçası olduğunu gösteriyor.
İstihbarat memurları, BM’nin yabancı güvenlik firmalarını tercih etmesini engellemek için vize ve izin süreçlerini kullanmayı öneren notlar hazırladı.
BM’NİN KENDİ RAPORLARI BİLE SHOROUK’UN BAĞLI OLDUĞU BİRİMİ SUÇLUYORDU
Shorouk’un bağlı olduğu Genel İstihbarat Müdürlüğü, yıllardır BM raporlarında sistematik işkence, cinsel şiddet ve keyfi infazlarla suçlanıyordu.
- 2015 BM raporu: Cinsel işkence ve tecavüz vakaları belgeleniyor.
- 2023 BM raporu: Elektrik şokları ve ağır işkence yöntemleri kayıt altına alınıyor.
- 2022: GID subayı Anwar Raslan Almanya’da insanlığa karşı suçlardan mahkûm ediliyor.
Bu tabloya rağmen BM’nin GID tarafından kontrol edilen bir şirketle çalışmaya devam etmesi, uluslararası hukuk uzmanlarının sert eleştirilerine yol açtı.
ESAD SONRASI SHOROUK YENİDEN MARKALANDI
Esad’ın Aralık 2024'te devrilmesi Shorouk’un faaliyetlerini durdurmadı; şirket yalnızca imajını yeniledi. Yeni Suriye bayrağı ile logo değiştiren firma, internet sitesinden yeni güvenlik görevlisi ilanları yayımladı.
Shorouk’un müdürü el-Haou, yeni yönetim tarafından denetlendiğini ve onay aldığını iddia ederek şöyle dedi:
“Faaliyetlerimizi yasal olarak sürdürüyoruz.”
ŞAM DOSYASI’NIN BM’YE YÖNELTTİĞİ SUÇLAMALAR
1. Rejim bağlantılı bir şirkete bilerek fon aktarmak
Shorouk’un istihbarat tarafından yönetildiğine dair güçlü iddialara rağmen BM sözleşmeleri yenilendi.
2. İnsan hakları ihlallerini bilmesine rağmen sözleşmeleri sürdürmek
BM’nin kendi raporları, Shorouk’un bağlı olduğu GID'nin işkence ve cinsel şiddet uyguladığını ortaya koyuyordu.
3. STK uyarılarını göz ardı etmek
2022’de HRW ve SLDP tarafından yapılan uyarılara rağmen BM iki yıl daha Shorouk’la çalıştı.
BM, şirketin gerçek sahipliğini doğrulamakta başarısız oldu; rejimin paravan şirket kayıtları göz ardı edildi.
5. Rejimin baskısına boyun eğmek
Belgeler, Suriye istihbaratının BM’ye sözleşmeleri sürdürmesi için doğrudan baskı yaptığını gösteriyor.
6. Yardım fonlarının rejimin kasasına aktarılmasına göz yummak
Merkez Bankası üzerinden yapılan döviz işlemleriyle rejim büyük miktarda kur farkı geliri elde etti.
7. BM çalışanlarının izlenmesine zemin hazırlamak
Shorouk’un BM personelini gözetlediğine dair belgeler bulunmasına rağmen BM bu riski kabul etmedi.
