Kurtuluş Savaşı'nda Miralay ve Mirliva rütbeleriyle işgalci güçlere karşı mücadele eden, Lozan Anlaşması'nda diplomatik başarı göstererek Türkiye'nin sınırlarının belirlenmesinde önemli rol oynayan İsmet İnönü, Cumhuriyetin ilk Başbakanı ve ikinci Cumhurbaşkanı olarak tarihe geçti. İstiklal Madalyası sahibi olan deneyimli siyasetçi, 'Milli Şef' adıyla anıldı. İşte, İsmet İnönü'nün hayatı...
Milli Mücadele yıllarında askeri alanda gösterdiği başarının yanı sıra diplomasideki dehasıyla Türkiye Cumhuriyeti adına önemli kazanımlar elde edilmesinde büyük pay sahibi olan İsmet İnönü, 1939-1945 yılları arasında cereyan eden İkinci Dünya Savaşı'nda Türkiye'nin tarafsız kalmasını sağlayarak olası maddi-manevi çöküşün önüne geçti. 6 yıl süren İkinci Dünya Savaşı'nda ise 60 milyon insan hayatını kaybetti.
İSMET İNÖNÜ'NÜN HAYAT HİKAYESİ
24 Eylül 1884 tarihinde İzmir'de dünyaya geldi. Tam adı Mustafa İsmet İnönü'dür. Malatya'ya yerleşmiş eski bir Türk ailesi olan Kürümoğullarındandır. Büyük babasının adı Abdülfettah'dır. Mahkeme üyeliklerinde bulunmuş ve Harbiye Nezareti Muhakeme Dairesi Mümeyyizliğinden emekli Hacı Reşit beyin oğludur.
İsmet İnönü, babasının görevi nedeniyle Sivas'ta ilkokula başladı, 1892 yılında Askeri Rüştiye'ye girdi, 1895 yılında okulu bitirdi, Sivas Mülkiye İdadisi'nde (lise) öğrenimine devam etti.
31 Temmuz 1897 tarihinde babasının İstanbul'a tayini nedeniyle 6. sınıfta ayrıldı, Halıcıoğlu'ndaki Harp Okulu'nun lise kısmını kaydoldu. 1900 yılında liseyi bitirdi, 14 Şubat 1901 tarihinde Topçu Harbiye sınıfına girdi, 1 Eylül 1903 tarihinde okulu birincilikle bitirdi ve Topçu Mülazımı Sanisi (Teğmen) oldu.
Okuldaki başarısı nedeniyle Erkanı Harbiye (Kurmay) sınıfına ayrıldı ve burayı da birincilikle bitirerek altın Maarif madalyası aldı. 1903 yılında Pangaltı'da bulunan Harp Akademisi'ne girdi ve 26 Eylül 1906 tarihinde sınıfının birincisi olarak Kurmay Yüzbaşı rütbesi ile mezun oldu.
2 Ekim 1906 tarihinde Kurmay Yüzbaşı olarak Edirne'de Ordu merkezinde ilk görevine başladı ve Sahra Topçu 8. Alay 3. Bölük Kumandanı olarak görevine devam etti. 7 Kasım 1908 tarihinde Kolağası rütbesine yükseldi ve Edirne 2. Tümenin Kurmaylık görevine getirildi.
26 Şubat 1910 tarihinde İmam Yahya'ya karşı hükümet tarafından harekete geçirilen Yemen Mürettep Kuvvetleri'nin Kurmaylığına atandı ve Hudeyde'ye geldi. İmam Yahya ile yapılan görüşmelere katıldı ve gösterdiği başarılar dolayısıyla 26 Nisan 1912 tarhinde Binbaşılığa yükseltildi. 25 Şubat 1913 tarihine kadar Yemen'de Genel Kuvvetler'in Kurmay Başkanlığı görevinde bulundu.
Balkan Harbi'nin çıkması üzerine İstanbul'a çağrıldı, 11 Nisan 1913 tarihinde Büyük Karargahı Umumi I. Şubesinde, 8-29 Eylül 1913 tarihinde Bulgar delegeleri ile İstanbul'da barış görüşmeleri ile görevlendirildi. 15 Aralık 1913 tarihinde Genel Kurmay 3. Şubesinde görevlendirildi, 2 Ağustos 1914 tarihinde ilan edilen genel seferberlik ile I. Ordunun Kurmaylığı'na atandı, Osmanlı İmparatorluğu'nun 11 Kasım 1914 tarihinde savaşa katılmasından sonra 29 Kasım 1914 tarihinde Kaymakamlığa (Yarbaylığa) yükseltildi.
1914 yılında Başkomutanlık Genel Karargahı I. Şube Müdürlüğüne atanmış, 16 Ağustos 1915 tarihinde Gümüş Harp Liyakat Madalyası kazandı, Umumi Karargahta 1 yıl bulunduktan sonra cephede görev istedi, 2 Ekim 1915 tarihinde II. Ordunun Kurmay Başkanı oldu ve 14 Aralık 1915 tarihinde Miralaylığa (Albaylığa) yükseldi. 30 Aralık 1916 tarihinde II. Orduya bağlı 4. Kolordu Kumandanlığı'na atandı.
12 Aralık 1916 tarihinde Kafkas cephesindeki başarıları dolayısıyla altın harp madalyası aldı, 1 Mayıs 1917 tarihinde Filistin cephesindeki 20. ve 19 Haziran 1917 tarihinde 3. Kolordu Komutanlıklarına atandı, 20 Eylül 1917 tarihinde 7. Orduya bağlı 3. Kolordu Kumandanı iken Mustafa Kemal Atatürk'ün Başkomutanlığa verdiği önemli raporun hazırlanmasında rol oynadı. 1918 yılının sonbaharında Şeria vadisinde Kolordusu ile başarılar kazandı.
Mondros Mütarekesi görüşmeleri sırasında 24 Ekim 1918 tarihinde Harbiye Nezareti Müsteşarlığı'na getirildi, 22 Kasım'a kadar bu görevde kaldıktan sonra, 29 Ocak 1919 tarihinde kurulan Mütareke Komisyonuna Askeri Uzman oldu ve Harbiye Nezareti'nde bu amaçla kurulan komisyona da başkanlık yaptı. 4 Ağustos 1919 tarihinde Kolordu Komutanlığı yetkileri ile Askeri Şura üyeliğine ve Muamelatı Umumiye Müdürlüğü'ne atandı ve 8 gün sonra bu görevinden alındı.
8 Ocak 1920 tarihinde ilk defa Anadolu'ya geçti. Davet üzerine İstanbul'a döndü, 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul'un İşgali üzerine tekrar Anadolu'ya geçti.
25 Nisan 1920 tarihinde seçilen geçici yürütme kurulunda Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine bir görev verildi ve 3 Mayıs 1920 tarihinde kurulan ilk İcra Vekilleri Heyetinde Genel Kurmay Başkanı oldu. İsmet İnönü, Edirne'yi seçerek Büyük Millet Meclisi'ne Edirne Millet Vekili olarak girdi.
8 Kasım 1920 tarihinde Garp Cephesi Komutanlığına (Genel Kurmay Başkanlığı görevi üzerinde kalmak üzere) atandı, Çerkez Etem kuvvetlerini tasfiye etti, 10 Ocak 1921 tarihinde I. İnönü zaferini kazandı ve Tuğgeneralliğe yükseltildi, 31 Mart-1 Nisan 1921 günlerinde II. İnönü Savaşı'nı kazandı. 1921 yılında Fevzi Çakmak'ın Genel Kurmay Başkanlığına getirilmesiyle sadece cephe komutanlığı ile görevlendirildi.
10 Kasım 1921 tarihinde Garp Cephesi Kuvvetleri, iki ordudan meydana gelen ve ordular grubu halinde İsmet Paşa'nın komutanlığına verildi. 9 Eylül 1921 tarihinde kazanılan zafer üzerine rütbesi Ferikliğe (Korgeneralliğe) yükseltildi.
3-11 Ekim 1920 tarihleri arasında Mudanya'da Mütareke görüşmelerini sürdürdü ve anlaşmayı imzaladı. 26 Ekim 1922 tarihinde Edirne Millet Vekili sıfatıyla Dışişleri Bakanı oldu ve Lozan Konferansı'na heyet başkanı olarak katıldı. I. Lozan Konferansı 4 Şubat 1923 tarihinde kesildi, II. Lozan Konferansı 23 Nisan 1923 tarihinde başladı ve 24 Temmuz 1923 tarihinde Barış Anlaşması imzalandı.
14 Ağustos 1923 tarihinden 5 Mart 1924 tarihine kadar ikinci defa Malatya Milletvekili olarak Dışişleri Bakanı oldu ve 30 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Başbakanı oldu. 20 Kasım 1924 tarihinde Başbakanlıktan çekildi ve 5 Mart 1925 tarihinde ikinci defa Başbakan oldu. 25 Ekim 1937 tarihinde istifa ederek Başbakanlıktan ayrıldı. 1937 yılında kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.
10 Kasım 1938 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün vefatı üzerine 11 Kasım 1938 tarihinde Cumhurbaşkanı seçildi. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimlerde Demokrat Parti'nin çoğunlukla iktidara geçmesi üzerine Cumhurbaşkanlığından çekildi ve o günden sonra muhalefet liderliği görevine başladı. İsmet İnönü 3 Nisan 1939, 8 Mart 1943 ve 21 Temmuz 1946 seçimlerinde üç defa daha Cumhurbaşkanı seçildi).
2 Mayıs 1954 ve 27 Ekim 1957 seçimlerinde Malatya'dan milletvekili seçilmiş, 20 Kasım 1961 tarihinde İsmet İnönü başkanlığında ilk koalisyon kabinesi kuruldu ve bu kabinenin ömrü kısa oldu. 25 Haziran 1962 tarihinde ikinci bir koalisyon hükümeti kurdu. 25 Aralık 1963 tarihinde bağımsızlardan oluşan üçüncü koalisyon hükümeti kuruldu ve bu koalisyon Şubat 1965'e kadar devam etti. Ekim 1965 seçimlerinde Adalet Partisi'nin çoğunlukla iktidara gelmesi üzerine ana muhalefet liderliğine devam etti.
1967 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.
İsmet İnönü, 25 Aralık 1973 tarihinde 89 yaşında hayatını kaybetti. Cenazesi, Mustafa Kemal Atatürk'ün yer aldığı Ankara'daki Anıtkabir'e defnedildi. Mevhibe İnönü (d.1916-ö.1973) ile evliydi. Çiftin, 'Ömer' (d.1924-ö.2004), 'Erdal' (d.1926-ö.2007), 'Özden' (d.1930) adlarında üç çocuğu bulunuyordu.
