SALİHA SULTAN
Mimar Sinan’ın ustalık eseri Selimiye Camii’nin kubbesindeki restorasyon projesi tepki görüyor. Süslemelerin silinerek, beyaza boyanacağı projeye karşı çıkan uzmanlar bunun UNESCO Dünya Mirası statüsüne de zarar vereceğinden endişeli. KARAR’ın edindiği bilgiye göre, Bilim Kurulu’ndaki bazı isimler de defalarca reddettikleri halde ‘Yüksek Kurul tarafından onaylanan projeye ‘Selimiye’ye bu kötülük yapılırsa istifa ederiz’ restiyle karşı çıktı.
Sultan II. Selim tarafından 1570’li yıllarda Mimar Sinan’a yaptırılan Edirne’deki Selimiye Camii’nde Vakıflar Genel Müdürlüğü 2021’de restorasyon başlattı. Ancak ana kubbedeki nakışların nasıl yenileneceği uzmanları ikiye böldü. Bilim Kurulu, mevcut dokunun korunmasında ısrar ederken, Tetkik Ve Tahkik Kurulu, kubbeyi ‘beyaza boyayarak’ yeni bir yorum getirmek istedi. Tartışma, restorasyonu 13 ay durdurdu. Kısa süre önce Bilim Kurulu’nun reddettiği proje ‘Yüksek Kurul’ tarafından onaylandı. Bazı Bilim Kurulu üyeleri, ‘Selimiye Camii’ne bu kötülük yapılırsa istifa ederiz” resti çekti.
Beş asırlık Selimiye Camii’nde yürütülen restorasyon sırasında ana kubbeye uygulanmasında ısrar edilen nakış uygulaması projenin bilim kurulunu istifanın eşiğine getirdi. Sultan II. Selim tarafından 1570’li yıllarda Mimar Sinan’a yaptırılan camide, Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğünce (VGB) 2021’de büyük bir restorasyon başlatıldı. Restorasyon sırasında ana kubbedeki nakışların nasıl yenileneceği ise uzmanları ikiye böldü. Bilim Kurulu’ndaki uzmanlar, kubbenin mevcut dokusunun korunmasında ısrar ediyor, Selimiye Camii Tetkik Ve Tahkik Kurulu’nda yer alan uzmanlar ise kubbeyi ‘beyaza boyayarak’ yeni bir yorum getirmek istiyor. Kubbenin 16’ncı yüzyıldaki motiflerinin günümüze ulaşmadığını belgeleyen uzmanlar, 1752 yılı depremi sonrasında 18’inci yüzyılda yapılan, Karahisari’nin öğrencisi hattat Hasan Çelebi’nin yazdığı hattı da içeren mevcut süslemenin korunması gerektiğini savunuyor.
Aralarında Prof. Dr. Canan Binan, sanat tarihçisi Baha Tanman ve Dr. Öğr. Üyesi Ali Rıza Özcan gibi isimlerin de yer aldığı Bilim Kurulu’nun bu görüşünü ICOMOS Türkiye de, ‘aksi uygulamanın camiinin UNESCO Dünya Mirası listesindeki statüsünü zedeleyeceği’ görüşüyle destekliyor. Selimiye Camii Tetkik Ve Tahkik Kurulu’nda yer alan aralarında Semih İrteş’in de bulunduğu uzmanlar ise, 18’inci yüzyılda yapılan süslemenin ‘Osmanlı’da görülmeyen barok esintisi taşıdığını’ iddia ederek, Selimiye’nin kubbesine yeni bir yorum getirmek istiyor. Kubbenin mevcut süslemelerinin ortadan kaldırılarak, beyaza boyanmasını, ayrıca Esma’ül Hüsna’nın yer aldığı 16’ncı yüzyıl tarihli sekiz madalyonun da kaldırılmasını teklif eden bu yeni yorum VGB’ye bağlı Bilim Kurulu tarafından üç kez reddedildi. Tartışmaların yaşandığı bu süreçte kubbedeki çalışma da 13 aylık bir sekteye uğradı. Ancak son gelişmelere göre Bilim Kurulu’nun reddettiği proje ‘Yüksek Kurul’ tarafından onaylandı. KARAR’ın edindiği bilgilere göre, reddetmelerine rağmen ‘Yüksek Kurul’dan onay alan uygulamaya karşı çıkan bazı Bilim Kurulu üyeleri, ‘Selimiye Camii’nin kubbesine bu kötülük yapılırsa biz istifa ederiz” diyerek, rest çekti.
ÜYELER ‘BÜROKRATİK TAZYİKTEN RAHATSIZ’ İDDİASI
Konuya ilişkin restorasyon firmasından Güryapı Genel Müdür Yardımcısı Serap Koçak’a ulaştık. Koçak, KARAR’a yaptığı açıklamada Bilim Kurulu tarafından üç kez reddedilen projenin ‘Yüksek Kurul’ tarafından onaylandığını doğrulayarak “Ancak bu uygulama kubbede henüz başlamadı” bilgisini verdi. Selimiye’deki restorasyon çalışmasının son durumu dün Edirne Valisi Yunus Sezer’in açıklamalarıyla da yeniden gündeme geldi. Vali Sezer’in, açıklamasında çalışmada sona gelindiği bilgisini verdikten sonra kullandığı “Kalem işleriyle ilgili kubbe kısmında eksikliğimiz var. Kalem işleriyle ilgili eksikliklere ilişkin çalışmalar da hızlı şekilde yapılıyor” ifadeleri dikkat çekiyor. KARAR’ın ulaştığı ve isminin açıklanmasını istemeyen bazı kaynaklar ise Bilim Kurulu’nun reddettiği, ‘Yüksek Kurul’un onaylandığı projenin önceki gün itibariyle Selimiye’nin kubbesinde uygulanmaya başlandığını belirtiyor. Kaynaklar, projenin ‘bürokratik tazyikle’ onaylatıldığını ileri sürerek, bu durumun Bilim Kurulu’nda rahatsızlık yarattığını, istifaların beklendiğini kaydediyor. Haberi hazırlarken Bilim Kurulu üyelerine de ulaşmaya çalıştık, ancak ulaştığımız üyelerden bazıları meselenin hala tartışıldığını dile getirerek, görüş beyan etmekten kaçındı.
‘DÜNYA MİRASINI TUTUP BEYAZA BOYAMAK YANLIŞ’
Projede yer alan ancak isminin açıklanmasını istemeyen bir başka kaynağımızsa, reddedilen projenin ‘Yüksek Kurul’dan nasıl onay aldığı sorumuza, “Neye dayanarak olur dediler bilmiyoruz” cevabını verdi. İkinci Selim’in 1517 tarihli vakfiyesinde Selimiye’nin kubbesinin çok nakışlı olduğuna dair bilgilerin yer aldığını aktaran kaynağımız, “Şimdi bu kubbeyi alıp beyaza boyamak doğru bir yöntem değil. Çünkü geçmişte yapılan raspalarda özgün tarzı ortaya çıktı. Ayrıca Mimar Sinan’ın Kılıç Ali Paşa, Kadırga, Rüstem Paşa gibi camiilerine baktığımızda kubbelerinin bembeyaz olmadığını görürüz” bilgilerini aktardı.
Kubbedeki 16 yüzyıl hattatlarından Karahisari’nin talebesi Hasan Çelebi tarafından yazılan yazının değişmesinin de doğru olmadığı görüşünü aktaran kaynağımız, 16’ncı yüzyılda Allah’ın isimlerinin nakşedildiği 8 madalyonun kaldırılması teklifinin de camiinin tarihi kimliğine zarar vereceğini belirtti. Kaynağımız, son olarak şu görüşünü aktardı: “Kubbenin eteğinde, pencerelerin hemen üstünde barok bir tezyinat vardı, onun kaldırılması fikriyle yola çıkıyorlar ama buradan hareketle bütün nakışların kaldırılması doğru bir restorasyon uygulaması değil. Bu düşüncenin temelinde Mimar Sinan döneminde kubbelerde bu nakışların olmadığı, süslemelerin yalın olduğu tezi var ama bu bir kanıta dayanmıyor. Selimiye’nin kubbesi Dünya Mirası, inşallah bu hatalı karardan bir an önce dönülür.”
ALLAH’IN İSİMLERİ YAZAN MADALYONLAR DA SİLİNECEK
Yeni restitüsyon projesinde kaldırılması teklif edilip onaylatılan kubbe merkezinde yer alan 16’ncı yüzyıl tarihli 8 adet madalyon da karşılaştırmalı olarak bu fotoğraflarda görülüyor. Kaldırılması planlanan madalyonlarda ‘Yâ âlime ma-fî´s-südûr (Ey sînelerde gizli olanı bilen’, ‘Yâ mücîrân beyn´en-nuhûr (Ey göğüslerde gizli dertlere çâre olan)’, ‘Yâ Bâkî ‘alâ kerri´d-duhûr (Ey geçen zamanda bâkî olan)’, ‘Yâ kâfîye´l-umûr (Ey işleri üstlenen)’, ‘Yâ şâfîye´s-sudûr (Ey sînelere şifâ olan)’, ‘Yâ halîmen lâ ya’cel (Ey acele etmeyen halîm olan)’, ‘Yâ kerîmen lâ yebhal (Ey cimri değil cömer olan)’, ‘Yâ Nûre´n-Nûr (Ey nurların nûru)’ ifadeleri yazılı.
YENİLENECEK OLAN HAT YAZISI 21. YÜZYIL TARZINDA
Ele geçirdiğimiz belgede ayrıca tarihî Selimiye kubbesinin merkezinde yer alan hat yazısında yapılacak değişikliğe dair şu tesbitler de yer alıyor: “Kubbe merkezine eklenen yeni ihlas suresi istifi de Karahisari-Hasan Çelebi tavrını yansıtmamaktadır. Sadece ötre, cezm ve şedde gibi birkaç harekede tarz değişikliği yapıldığı görülmektedir. İstiften ibare çıkarılarak yazının yoğunluğu seyreltilmiş ve harfler homojen dağıtılarak mevcut kompozisyon günümüz anlayışıyla yeniden yazılmıştır. Açıkça projede; motiflerde 16. yüzyıl tarzının benimsendiğini söylenilmekte fakat harflerde 21. yüzyıl tarzında yeni bir istif-yazı öne sürülerek tam bir çelişki içine düşülmektedir. Mevcut yazı yerinden kaldırılarak; farklı ölçüleriyle, farklı rengiyle, farklı harfleri ve farklı istifiyle yazılan ‘yeni bir kubbe yazısı’ özgün/orijinal olduğu ileri sürülerek kubbeye yazılacaktır. Bu durum tarihi eserde tahrif ve yeniye özgün demek suretiyle azınlık bir grubun Selimiye Camii’nin hattına, bezemesine sahip çıkmaya çalışan çoğunluğa galebe çalmasından başka bir şey olmayacaktır.”
