TRT 1'de ekrana gelen Uyanış Büyük Selçuklu dizisinde yer alan 'Nizamülmülk hakkında bilgiler' internette araştırılıyor. Gerçek adı Ebu Ali Kıvamuddin Hasan olan Nizamülmülk, Büyük Selçuklu Devleti'nin vezirlerinden biridir. İşte detaylar...
Büyük Selçuklu Devleti'nin en önemli isimlerinden biri olan Nizamülmülk, devletin toprak idaresi hukukunda ikta sisteminin mucididir. Ayrıca Türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişi olarak bilinmektedir. Nizamülmülk'ün mezarı, İran'ın İsfahan kentinde yer almaktadır.
NİZAMÜLMÜLK'ÜN HAYATI
Nizamülmülk veya gerçek adıyla Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî, hicri takvime göre 21 Zılkade 408 (miladi takvime göre 10 Nisan 1018) tarihinde İran'ın Horasan bölgesinde Tus kentinde dünyaya gelmiştir.
Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve Siyâsetnâme adlı kitabın yazarı olan Farsi devlet adamı ve siyaset bilimcisidir. Bu dönemde bu şehir Gazne Devleti idaresinde bulunmaktaydı. İlk devlet görevini Gazne sultanları için yapmıştır. Devlet işleriyle ilk olarak Gazne Devleti'nin Horasan valisinin yanında çalışarak başlayıp 1059'da Gazneliler Horasan Valisi olmuştur. İsmi Nizamülmülk devletin düzeni anlamına gelir.
1063'ten itibaren Selçuklular devletinde Alparslan'ın Belh valisinin yanında devam etti. 1064 yılında Büyük Selçuklu Devleti'ne vezir olarak atandı. Alp Arslan (hüküm süresi 1063-1072) ve Melikşah (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde bu önemli vezirlik görevinde bulunmuştur. Memleketin nizamlarının kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi Abbâsî halifesi Kâim bi Emrillah tarafından verildi.
Dönemin Nakşibendi şeyhi Ebu Ali Farmedi'ye çok hürmet ederdi. Ancak 1092 yılında bir haşhaşi tarafından şehit edilmiştir. Nizamiye medreseleri'nin teşkili ve mevcut toprak sisteminin aksayan yönlerinin tadil edilmesi gibi Selçuklu devletinin müesseseleşme ve merkezileşmesi yönünde önemli sayılabilecek teşebüslerin altına imzasını atmıştır.
Bağdat, İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Basra, Musul ve Amol'daki Nizamiye Medreselerini kurdurmuştur. Nizamiye Medreseleri adını Nizamülmülk'den almıştır ve Bağdat'taki Medresenin başına İmam-ı Gazali'yi getirmiştir. Bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi tüm İslam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı Avrupa üniversitelerinin de temeli olmuştur.
Öğrencilere sağlanan yurt ve burs hizmetlerinin mucididir. Devletin toprak idaresi hukukunda ikta sisteminin mucididir. Türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişidir. Dünyadaki ilk istihbarat teşkilatının kurucusudur. Dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.
Nizamülmülk'ün mezarı, bugün İran'ın İsfahan kentinin kenar mahallerinden birinde, Sultan Melikşah ile birlikte ve Selçuklu ailesinden pek çok isimle birlikte mütevazı bir türbede bulunmakta ve Hoca Nizamülmülk olarak bilinmektedir.
