Türkiye'nin en prestijli yazarlarından olan Oğuz Atay, Türk modern kurgusunun yönetilemez dehasıydı. Oğuz Atay’ın ilk romanı ‘Tutunamayanlar’, hem tarzı hem de içeriği açısından bir isyan olarak görüldü.
Oğuz Atay, Kemalist ideoloji çatısı altında bir Türk mühendisinin mütevazı ve püriten hayatını yaşamasına rağmen, romanlarında ve öykülerindeki acı ironilerle modernleşmeye karşı postmodern bir eleştiri için bir kült kazandı.
OĞUZ ATAY KİMDİR?
Oğuz Atay, 12 Eylül 1934'te Kastamonu'nun İnebolu ilçesinde doğdu. Babası Cemil Atay, 1950'deki ilk demokratik seçimlerden önce arka arkaya üç dönem milletvekilliği yaptı. Oğuz Atay'ın ailesi böylelikle tek parti rejiminde resmî seçkinler arasında yer aldı. Bu, Oğuz Atay’ı hayatı boyunca etkiledi.
Her zaman Cumhuriyet'in seçkinlerine karşı ikili bir tavrı vardı. Onlara borçluydu ama onlardan biri olmak istemiyordu. Bu ikili, hem karakterinde hem de yazar olarak üslubunda bir ikilem yarattı. Oğuz Atay, "Tüm hayatım ciddiye alınmak istediğim bir oyundu.” ifadeleriyle, bu düşüncesine dem vurmuştu.
EĞİTİM HAYATI
Genel anlayışa göre ciddi bir hayat yaşadığı için bu garip görünüyor. Ankara'da, bürokrat ve zengin esnaf çocukları için en önemli devlet kolejlerinden biri olan Maarif Koleji'nde eğitim gördü. Daha sonra 1951 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü'nde okudu. 1957'de mezun olduktan sonra 1960 yılında İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi'nde (şimdiki adı Yıldız Teknik Üniversitesi) profesör olarak çalıştı. Akademik hayatı düz ve kesintisiz devam etti. Ölene kadar üniversitede öğretim görevlisi olarak çalıştı.
Oğuz Atay’ın, hayatını anlatmak için ‘oyun’ kelimesini kullanırken aklında bir şey vardı. Ciddi yaşadı ama öyle hissetmedi. Yaptığı, resmen yapması gereken şeylerdi. Bir mühendis-akademisyen olarak yaşamı, onun karakterini yansıtmıyordu. Gerçekten de karakteri dışsal değildi. Üniversite yıllığına göre Oğuz Atay, akranları arasında ‘ilginç bir tip’ti. Yıllık, Oğuz Atay’ın daha çık ne istediğinden bahsediyor.
HİÇBİR ZAMAN PROFESYONEL BİR YAZAR GİBİ YAŞAMADI
Oğuz Atay, hiçbir zaman profesyonel bir kurgu yazarı gibi yaşamadı. Özel hayatında romanlar ve hikâyeler yazan bir mühendislik profesörüydü. Kitaplarından herhangi birinin ikinci bir baskısını hiç görmedi. Ve kitaplarından bazıları ancak ölümünden sonra basılabildi. Bu kadroya bağlı olarak bazı kişiler Oğuz Atay'a ‘Türk Kafkası’ adını verdi.
Oğuz Atay, okumayı sevdiği yazarlar listesinde Kafka'dan bahsetmektedir. Yine de Dostoyevski bu listede daha önemlidir. Melville ve Nabokov da aynı listenin sürprizleri. Atay gerçek seleflerinden hiçbirine Türk isimlerinden bahsetmiyor. Başka bir notunda Ahmet Hamdi Tanpınar'ı okuduğunu yalanladı. Kemal Tahir'in düşüncesinde önemli bir etkiye sahip olduğunu kabul etti.
AHMET HAMDİ TANPINAR’I OKUDU MU?
Oğuz Atay, gerçekten Ahmed Hamdi Tanpınar'ı okumamış mıydı? Bunu kesin olarak bilmiyoruz; bununla birlikte, öncül ve halef olarak ikisini özel açılardan bir dereceye kadar kolayca bağlayabiliriz. Hem Tanpınar hem de Atay, Doğu-Batı çatışmasına karşı kendilerine yer bulmaya çalışan aydınları yazıyor. Tanpınar'ın ana karakterleri varoluşsal bir kriz yaşarken Atay, karakterlerine doğrudan ‘bağlantısız’ diyor. Atay'ın ‘Tutunamayanlar’nın ana karakteri Selim Işık, Tanpınar'ın ‘Huzur’un önemsiz adamı Mümtaz'a benziyor. Sanırım Atay, ideolojik nedenlerle Tanpınar'ı öncü olarak kabul etmeyi reddetti.
1970'lerde Tanpınar, muhafazakar, Atay ise soldaydı. Ve Türk aydınlarının iki kanadı arasında çok az konuşma oldu. Böylece Atay, Tanpınar'ı kasten yalanladı. Sağcı yazarlarla bağlantılı olduğu için suçlanmak istemedi.
Oğuz Atay, genç yaşta öldü; o öldüğünde sadece 43 yaşındaydı. Yazar olarak hayatı sadece yedi yıl sürdü. İlk romanı ‘Tutunamayanlar’ 1970 yılında TRT Roman Ödülü'ne layık görüldü ve 1971-72'de yayınlandı. Bu roman herhangi bir klasik olay örgüsünü takip etmediği için tam bir şoktu. Hatta ‘Tutunamayanlar’ın konusu yok diyebilirsiniz. Bazı eleştirmenler, Atay'ın ‘Tutunamayanlar'da yaptıklarının kurgu değil, üstkurmaca olduğunu öne sürüyor, bu da onu postmodern bir yazar yapıyor.
TUTUNAMAYANLAR’LA DUYULDU
Nitekim Oğuz Atay ‘Tutunamayanlar’da anlatıcı değildir. Romanda ‘yazar’ dışında çeşitli anlatıcılar var. Bunun nedeni, kurgunun basit olay örgüsü anlatımı dışında çeşitli metin türlerinin olmasıdır.
Karakterleri tamamen tek bir temelde inceleyebileceğimiz hiçbir olay dizisi yoktur. Ve sırayla, karakterler tam değil ve birbirinden ayrı. Selim Işık bir karakter mi yoksa bir alegori mi? İkincisi bana daha makul görünüyor. Atay, yirmili yaşlarında hiçbir şey yayınlamadığı için Türk edebiyat sahnesine geç kalmıştı. Adı ilk romanı ‘Tutunamayanlar’ ile 1970 yılında duyuldu. Yine de romanlarını ardı ardına hızla yayımladı. ‘Tutunamayanlar’ 1972'de yayımlandıktan sonra ikinci romanını yayımladı.
İKİNCİ ESERİ ‘TEHLİKELİ OYUNLAR’I YAYIMLADI
‘Tutunamayanlar’ çoğu Atay okuru için bir kült roman olsa da, ‘Tehlikeli Oyunlar’ da birçok kişinin favorisi oldu. Özellikle ilk bölümde Atay'ın yazı tarzı çok yaratıcı. Virtüözlüğü bakış açısıyla gösterir. Tiyatro izleyicisinin bakış açısını kullanır. Metni, her şeyin gerçekleştiği ve herkesin konuşup düşündüğü bir sahne olarak tasarlar. Eylemler, konuşmalar ve düşünceler iç içe geçer.
1975 yılı Atay için bereketli bir yıldı. Aynı yıl arka arkaya üç kitap yayımladı: Yazarın tek kısa öykü koleksiyonu olan ‘Korkuyu Beklerken’; Atay'ın üniversitedeki hocalarından Mustafa İnan'ın biyografik romanı ‘Bir Bilim Adamının Romanı’ ve tek drama senaryosu ‘Oyunlarla Yaşayanlar’.
Oğuz Atay, 1970'lerde üç yılda beş kitap yayınladığından, bunların en azından taslaklarının önceki yıllarda yazıldığını söyleyebiliriz. Oğuz Atay, ölümünden 10 yıl sonra 1987’de yayınlanan kişisel bir dergi dâhil pek çok şey yazdı. Ve bitmemiş romanı ‘Eylem Bilimi’ 1998’de yayınlandı. ‘Eylem Bilim’ bir profesör açısından üniversitedeki siyasi eylemi anlatan bir romandır.
Bu bitmemiş romanın alt başlığı önemlidir: ‘Türkiye'nin Ruhu’… Oğuz Atay, ‘Eylembilim’de siyasi roman yazarı Kemal Tahir'in ardından 1970'lerde Türk siyasi ortamının bir panoramasını vermeye çalıştı.
ÖLÜMÜ
Oğuz Atay, maalesef beyin tümöründen muzdaripti ve son romanını bitiremedi. Eksantrik yazar, 13 Aralık 1977'de İstanbul'da hayatını kaybetti.
ESERLERİ
Tutunamayanlar (1972)
Tehlikeli Oyunlar (1973)
Bir Bilim Adamının Romanı (1975)
Korkuyu Beklerken (1975)
Oyunlarla Yaşayanlar (1975)
Günlük (1987)
Eylem Bilim (1998)
