Kıdem tazminatı kanunlarla belirlenmiş olan bir uygulamadır. Uygulanabilirliği açısından tartışılan bir konu olan kıdem tazminatı kapsamlı bir çerçevede değerlendirilir. Kıdem tazminatı hakkında araştırmalar yapılmaya devam ederken ne olduğu ve nasıl alındığı konusu da sık sık araştırılıyor. İşte kıdem tazminatı hakkında merak edilen tüm detaylar…
Kıdem tazminatı nedir?
İşçinin bazı sebepler nedeniyle işten ayrılması durumunun ortaya çıkması ile kıdem tazminatı ödemesi yapılır. İşçi kanunun 4857 sayılı maddesi gereğince işverenin ödemesi gereken tazminat olarak görülür. Kendi isteği ile işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenmez. Kıdem tazminatı ile işçilerin gelir ve iş güvendikleri sağlanarak gereksiz işten çıkartmaların önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bununla birlikte işçilerin çalıştıkları zaman ve yıpranma payları da göz önüne alınarak işten çıkarılma durumunda yapılan ödemeye kıdem tazminatı denir.
Kıdem tazminatı için hangi şartlar istenir?
Kıdem tazminatı 4857 sayılı kanun gereğince uygulanmaktadır. Yasal düzenleme ile uygulaması yapılan kıdem tazminatı almak için istenen şartlar şu şekildedir:
İşçinin Kendi isteği ile işten ayrılmaması ve vefat etmiş olması,
Çalışan kişinin işveren tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı bir şekilde işten çıkarılmış olması,
İşçinin Kendi isteği ile işten ayrılması durumunda iş Yasası'nın 24 maddesinde belirtilen kurallar gereğince işi bırakmış olması.
İşçinin Kendi isteği ile işten ayrılması durumunda erkek ise askerlik görevi nedeniyle işten ayrılmak durumunda kalması.
Çalışan kişinin kadın olması ve işten ayrılma nedeni olarak evliliği göstermesi,
Çalışan kişinin emeklilik şartları kapsamında gerekli kuruma toptan ödeme yaparak maaş bağlanması için müracaatta bulunması.
Çalışan kişinin enal 7000 gün prim ödemesinin olması veya 25 yıllık Sigorta ve 4500 gün prim ödemesinin bulunması gerekir. Bunun için kadınların 58 erkeklerin ise 60 yaşını doldurma şartı bulur. Ayrıca bir diğer madde ise 506 sayılı yasa gereğince 81 maddesinde yer alan emeklilik süresini doldurmuş olan yaşını doldurmayan bekleyen kişilerin kendi isteği ile işten ayrılması.
İşçinin aynı işyerinde veya aynı işverene bağlı olarak farklı yerlerde en az bir yıl süreyle çalışmış olması.
Kıdem tazminatı hakkında birçok konu araştırılırken hesaplamasının nasıl yapıldığı, kıdem tazminatı hesaplamasına ne tür ücretlerin dahil edildi, kıdem üst sınırı gibi pek çok konu araştırılıyor. Akıllara takılan pek çok konu yer alırken bizde yazımızda merak edilen konulara yer verdik.
Kıdem tazminatı hesaplaması nasıl yapılır?
İşçinin zamana bağlı ücret (günlük, haftalık, aylık, saat ücreti gibi) alması durumunda kıdem tazminatı hesaplaması şu şekilde yapılır:
Kıdem tazminatı ödemesi işçinin çalıştığı her bir yıl için son 30 günlük brüt ücret tutarında yapılmaktadır. Kıdem tazminatı hesaplaması için yıl kesirleri dikkate alınır. En önemli nokta işçinin çalıştığı yıl olurken çalıştığı yıl ve son çalıştı ay içerisindeki brüt ücretin çarpılması ile hesaplama yapılır. Çalıştığı süre içerisindeki yıldan arta kalan aylar güne çevrilerek son brüt ücretle ilet 365'e bölünerek günlük ücret belirlenir. Yapılan hesaplama sonrasında günlük ücret ile yıldan arta kalan güne çevrilen çalışma süreleri çarpılarak hesaplanan rakama ilave edilir.
İşçi götürü ya da parça başına ücret alması durumunda kıdem tazminatı hesaplaması şu şekildedir:
Bu hesaplama yönteminde son brüt ücret önemli bir yere sahiptir. Son brüt ücret hesaplanırken işçinin son bir yıl içinde aldığı ücretler toplanarak Aynı yıl içerisinde çalıştığı toplam diyor sayısına bölünür. Çalıştığı süre içerisinde işçiye zam yapılması durumunda zam yapılan tarih ile işten ayrılma tarihi arasındaki toplam brüt ücret bu süre içerisinde çalıştığı gün sayısına bölünerek hesaplama yapılır. Son brüt ücret hesaplaması yapılırken dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir:
Yapılan ödemenin sözleşmeden yada yasadan doğması gerekir.
Süreklilik arz etmesi gerekir.
Para veya para ile ölçülebilir olması gerekir.
Bu maddeleri taşıyan ödemeler için yıllık toplam baz alınarak 365'e bölünmesi ve 30 ile çarpılması ile aylık ücret hesaplanan tutara eklenir. Ücret eki olarak sayılabilecek kıdem tazminatı hesaplamaları şu şekildedir:
Sürekli olarak ödenen İkramiyeler,
Sürekli olarak yapılan Yemek yardımı,
Sosyal yardım zammı niteliğinde sürekli yapılan yardımlar.(Yıllık izin harçlığı, konut yardımı, aile yardımı, eğitim yardımı, giyim yardımı, sağlık yardımı, çocuk zammı, yakacak yardımı, erzak yardımı, Ulaşım yardımı, v.s.)
Sürekli olarak verilen primler,
Kasa tazminatı,
Yapılan bu ödemelerin işçi ve işveren arasındaki sözleşmede belirtilmiş olması gerekmektedir.
İşten ayrılan herkes kıdem tazminatı alabilir mi?
Aynı iş yerinde 3 sene çalıştıktan sonra kendi isteği ile işten ayrılmak isteyen kişi kıdem tazminatı alamaz. Başka bir işe girmiş olan çalışan 9 ay gibi bir süre çalışmış olsa dahi işveren tarafından işten çıkarılması durumunda kıdem tazminatını alamamaktadır. Ancak 3 yılı aşmış olması durumunda 9 aylık süreçte hesaba katılarak işçi kıdem tazminatı ödemesi yapılmaktadır. Fakat çalışan kişi son 9 aya isabet eden tazminat tutarını alabilmektedir. Çalışmış oldu 3 yıllık süreç içerisindeki tazminatı işveren vermek istese dahi yasal olarak bu miktarı verememektedir.
Kıdem tazminatının en çok ne kadar ödenir?
İşçi kanununda yer alan 4857 sayılı madde gereğince işçiye 1 yıllık hizmeti karşılığında ödenecek kıdem tazminatı tutarı Devlet Memurları Kanununa tabi tutulan en yüksek devlet memuru maaşını geçmeyecek şekilde ödeme yapılır. Bu açıklama doğrultusunda kıdem tazminatının belirlenen bir üst sınırı bulunmaktadır. Kıdem tazminatına tavan ödemesi ilk 6 ay için 3.541.37 TL olarak verilir.
İş kanunu kapsamında yer almayan işler için kıdem tazminatı ödenir mi?
İş Kanunu kapsamında bulunmayan işler için çalışanlara kıdem tazminatı ödemesi yapılmaz. İş Kanunu kapsamında bulunmayan işler şu şekildedir:
Deniz ve Hava Taşıma İşleri,
50 ve daha az işçi çalıştırılan Tarım ve Orman İşlerinin yapıldığı iş yeri ve işletmeler,
Aile Ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
Bir ailenin üyeleri ve üçüncü dereceye kadar yakın hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler,
Ev Hizmetleri,
İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak kaydıyla çıraklar,
Sporcular,
Rehabilite edilenler
507 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2. maddesinin tarifine uygun 3 kişinin çalıştığı iş yerleri
Süresi belirli ya da belirsiz işyerleri için Kıdem tazminatı nasıl ödenir?
Kısmi süreli ya da çağrı üzerine dayalı olan işçi sözleşmeleri kapsamında kıdem tazminatı uygulamasında geçerli olan maddeler uygulanmaktadır. 1 yıllık süre içerisinde çalışan kişilerin kıdem tazminatı hesaplaması için başlama tarihi ve işi bırakma tarihi arasındaki geçen süreye bakılmaktadır. Bakılan süreç içerisindeki hizmet yılında 1 aylık ücret tutarında tazminat ödemesi yapılır.
Görevde geçirilen süre kıdem tazminatına dahil edilir?
İşçi çalıştığı süreç içerisinde bir greve katılması durumunda grev yapılan süre kıdem tazminatı hesaplamasına dahil değildir.
Kıdem tazminatında kesinti yapılır mı?
Kıdem tazminatı ödemesi yapılması durumunda rakam, SSK prim kesintisi ve gelir vergisi stopajı kesintilere dahil edilmez. Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesintisi yapılır.
Mevsimlik işçiler kıdem tazminatı alır mı?
Mevsimlik işçi olarak çalışan kişiler işveren tarafından bir sonraki dönemde işe çağrılmaması durumunda kıdem tazminatı ödemesi yapılır.
Evlilik nedeni ile işten ayrılan kişilere kıdem tazminatı ödenir mi?
Yasal düzenlemeler kapsamında kadın çalışanların evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminat ödemesi yapılmaktadır. Bu ödemenin alınabilmesi için iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren bir yıl içerisinde feshi yapılmalıdır. Bununla birlikte işverene evliliği belgeleyen belgenin sunulması ve Fesih işleminin açık bir şekilde belirtilmesi gerekir.
İşyerinin satılması ya da kapatılması durumunda kıdem tazminatı ödenir mi?
Bir işyerinin kısmen veya tümüyle devredilmesi durumunda işyerinde çalışan kişilerin aynı şartlarda çalışmaya devam etmesi gerekir. Iş yerinin devredilmesi çalışanların yasal hakları konusunda herhangi bir kayba neden olmamaktadır. Çalışanlara iş yerinin devredilmesi durumunda kıdem tazminatı ödemesi yapılmamaktadır. Kıdem tazminatı ve yıllık izin konusunda devir işlemleri öncesinde ve sonrasında oluşan toplam çalışma süresi esas alınmaktadır.
İşveren ve işçi arasındaki yasal belirlemeler iş sözleşmesi tarafından düzenlenir. Sözleşme kapsamında işin niteliği, görev tanımları, çalışma süre ve koşulları, işçiye ödenecek ücret ve diğer esaslar sözleşmede yer alır. İş sözleşmesinde değişiklik yapmak isteyen işveren bu durumu yazılı olarak işçi bildirmesi gerekir. İşçi tarafından 6 gün içerisinde kabul edilmeyen değişiklikler ise geçerli olmamaktadır. Bu nedenle iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde kıdem tazminatı ve bildirim süreleri sözleşmede geçerli olan yükümlülükler kapsamında geçerli olacaktır.
Zam yapılmayan işçinin işten ayrılması durumunda kıdem tazminatı ödenir mi?
Çalışan bir kişinin ücretlerinin hangi dönemlerde ve hangi oranda artırılacağı konusunda herhangi bir belirleme yoktur. Ücret hakkındaki tek sınırlama asgari ücretin altında herhangi bir işçinin çalıştırılamayacağı konusudur. Buna ek olarak yapılacak olan ödemeler iş sözleşmesine tabi tutulur. İş sözleşmesinde bağlayıcı bir hükmün yer almaması durumunda uygulamaya ilişkin insiyatif işverene bağlıdır. Bu nedenle iş sözleşmesinde yer almayan bir durum nedeniyle ücretlerdeki anlaşmazlık durumu yaşandığında işçinin işten ayrılması durumunda herhangi bir tazminat ödemesi yapılmayacaktır.
Hamilelik ve doğum süreçlerinde işten ayrılan kişiler kıdem tazminatı alabilir mi?
Kendi isteği ile işten ayrılan kişiler için kıdem tazminatı ödemesi yapılmaz. Yasal düzenlemeler kapsamında hamilelik ve doğum gibi nedenlerle işten ayrılacak olan kişiler insiyatif olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle işten ayrılan bir kişi kıdem tazminatından vazgeçmiş sayılır.
Malullük nedeni ile işten ayrılan bir kişi kıdem tazminatı alır mı?
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14 maddesinde yer alan yükümlülük gereğince malullük aylığı nedeni ile işten ayrılacak kişiye kıdem tazminatı ödemesi yapılır.
Kıdem tazminatında zaman aşımı var mı?
Kıdem tazminatı ödemeleri hakkında merak edilenler araştırılırken zamanaşımı konusu da dikkat çekmektedir. 818 sayılı Borçlar Kanunun 125 maddesi gereğince kıdem tazminatı için 10 yıllık zamanaşımı bulunmaktadır.
Bununla birlikte iş şartlarını tek taraflı olarak işveren tarafından değiştirilmesi durumunda işçinin bu şartlar altında çalışmak istememesi ile 6 iş günü içerisinde iş akdini haklı olarak fesih edilebilir. Bununla birlikte işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
Çalışılan günlerin SSK’ya eksik olarak bildirilmesi durumunda işçi iş akdini haklı olarak feshedebilir ve kıdem tazminatı almaya hak kazanır.
