Birinci Dünya Savaşı’na ait karikatür ve kartpostallar özel arşivlerden derlendi, ‘Yüz Yıl Sonra Savaşan Çizgiler’ adlı kitapta toplandı. Bu sıradışı tarih çalışmasında genelde Fransız ve Almanlara ait çizimler yer alıyor. Özellikle Çanakkale Savaşı’nı anlatan pek çok görsel var.
Üzerine pek çok kitap yazıldı, filmlere konu oldu, tiyatro sahnesine taşındı, biyografilerde anlatıldı. Birinci Dünya Savaşı bu kez, ‘Yüz Yıl Sonra Savaşan Çizgiler albümüyle farklı bir boyutuyla aktarılıyor. İzzeddin Çalışlar ve Mesut Yaşar Tufan’ın derlemeleriyle hazırlanan albümde, özel arşivlerden çıkarılan karikatür ve kartpostallar, hem tarafların birbirine bakışının hem de kendilerini nasıl göstermek istediklerinin ipuçlarını sunuyor.
Kitaptaki ilk çizim 1914 yılında Avrupa’daki siyasi durumu gösteren harita. Almanlara ait bu çalışmada Osmanlı öksürürken çizilerek ‘hasta adam’ imajı anlatılmaya çalışılmış.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlanan kitabın amacının yakın tarihe dair yeni bir tez öne sürmek değil, okura farklı bir tarih okuma deneyimi yaşatmak olduğunu belirten Çalışlar ve Tufan, eserlerinde savaşla ilgili bir portreler sergisi de oluşturuyor. Kitaptaki görsellerin çoğu 80’li yıllarda Paris’te bir koleksiyon arşivinin düzenlenmesi sırasında kopyalanmış. Koleksiyonda Türkiye ile ilgili parçaların Kültür Bakanlığı tarafından o dönem satın alınması için girişimde bulunulmuş fakat bu sonuçsuz kalmış. Büyük çoğunluğu yabancı arşivlerden derlenen ve dokuz ayrı dilden çevrilerek uyarlanan altyazılarla sunulan karikatürlerin mesajı şu: Savaşın yücelttiği şiddet ve aşağılamanın insanlığın tarih boyunca kazandığı tüm erdemlere karşı durarak, insanı olması gerekenden farklı bir varlığa dönüştürür.
“Yıldızlara ulaşmak için zorlukları aşmak gerekir” yazılı Alman karikatürü (solda). Sağdaki İngiliz karikatüründe ise Çanakkale Zaferi anlatılıyor, çocuk “Öhö öhö! Biraz Türk lokumu yemek istedim. Boğaz’ımda kaldı” diyor.
Albümün açılışında 1914 yılında Avrupa’daki siyasi durumu gösteren Almanya ve Hollanda menşeili iki haritayla açılıyor. Almanların haritasında Almanya hem Avrupa’da hem Ruslara karşı savaşıyor, Türkiye öksürürken çizilerek ‘hasta adam’ imajı vurgulanıyor, Rusya Avrupa’daki tüm ülkelere bağırıyor. Bu dönemdeki karikatürlerde genelde Osmanlı, Almanya ve Avusturya Macaristan birlikte tasvir edilmiş tabii ki olumlu bir yaklaşımla değil. Latince bir deyimle hazırlanan Alman kartpostalında “Yıldızlara ulaşmak için zorlukları aşmak gerekir” deniliyor. Görselde ise fesin altından çıkan ay yıldız fesli bir çocuk var. Enver Paşa da karikatürlere konu olan isimlerden. Fransızların yaptığı ‘Türkiye’nin Enver’i’ adlı karikatürde Fransız kruvasanı olarak tanımlanan hilal ayı yerken tasvir edilmiş. Müttefik kuvvetlerinin karikatürlerinde Çanakkale Savaşı’na bolca yer verilmiş.
