Sığınmacılar konusunda paralize olan siyaset

Mart 2019 yerel seçimlerinde büyükşehirlerin kaybı ve son yıllarda ekonomideki gerilemelerle birlikte, sığınmacılar konusunda ciddi manada gerilemeler kaydeden bir iktidar yapısıyla yüz yüzeyiz.

Muhalefet kanadı zaten başından bu yana sadece Suriye politikasını eleştirmekle kalmadı, aynı zamanda “yabancı karşıtlığı”ndan “yabancı düşmanlığı” ve en nihayetinde ırkçılığa kadar varan bir yelpazede siyaset güttü. İktidar eleştirilerinde burayı konforlu bir alan olarak gördü ve hiç geri adım atmadı. Hiç şüphesiz buradaki motivasyonun arka planında aynı zamanda ideolojik saikler de var. Sorunun menşei ya da çözümünden ziyade, sığınmacıların etnik ve dini kökenleri, geldikleri coğrafyalar, bir muhalefet etme biçiminin ötesinde ideolojik saiklerle sorun edilmekte. Elbette bu ideolojik yaklaşım da yeni değil ve öncesinde de farklı kimlikleri sorun eden, ötekileştiren hatta düşmanlaştıran yaklaşımların benzerleri işlemekte.

Lakin, iktidarın bu meseledeki geçmişten bugüne zaafa uğrayan meşruiyet alanı daraldıkça, entegrasyon siyasetlerinde ayak sürümeler arttıkça ve hepsiyle birlikte güvenlik bürokrasisi içindeki iktidar ortaklarının elleri bu alanda geçmişte olmadığı kadar güçlendikçe, sığınmacı politikası da adaletsizlikler zincirinin bir halkası ama oldukça geniş bir halkası haline geldi. Konu, eğriliği doğruluğu su götürür algıların popülerleştirilmesiyle birleşince önü alınamaz şekilde toplum vicdanı da yara almaya başladı.

CADI AVINA SESSİZ BİR MUHALEFET

Yeni İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın göreve geldiği günden bu yana iktidarın önceden planladığı bir dizi siyasetin hayata geçirilmekte olduğunu gözlemledik. Ay ay, on binlerle ifade edilen ve sorunsuz olduğu iddia edilen “gönüllü(!) geri dönüş” rakamları bizzat Bakan tarafından açıklandı. Oysa bu geri dönüşlerin önemli bir kısmı zorla, kötü muamele, şiddet ve tehditlerin ardından imzalatılan belgelerden oluşmakta.

Öte yandan “yabancı düşmanlığı”nın da ötesinde artan ırkçılık karşısında hem Cumhurbaşkanı Erdoğan hem de Adalet Bakanı Tunç Yılmaz’ın bir dizi açıklaması peş peşe geldi ve ayrımcılık ve nefret suçlarına ilişkin tavizsiz olunacağı açıklandı. Ardından da bazı haber portalları ve yöneticilerine çeşitli suçlamalarla gözaltı ve tutuklamalar gerçekleşti. Bu gelişmelere ilişkin talepler, özellikle insan hakları kuruluşlarının yegâne çağrıları arasındaydı ve olumlu karşılandı. Gerçekten de bu yayın organları, kimisi geçmişten bugüne, kimisi son yıllarda iyiden iyiye artan dozajda sığınmacıları hedef alan haberler yapmakta, toplumda infial oluşturma amaçlı bir dil kullanmakta, medya etiğinden uzak manşet ve içerikte haberlerle Ceza Kanunu’nda karşılığı olan fiilleri hayata geçirmekte idiler. Onları yakından takip eden kuruluşların raporlamaları, yüz kızartıcı bu sözde habercilik faaliyetinin arkasındaki siyasi saikleri ve mahfilleri de gayet iyi tanımakta idiler.
İktidarın bu noktada birkaç motivasyonu söz konusu idi.
İlki; ırkçılığın artık Arap turistlerin de hayatını tehdit eder şekilde yaygınlaşması, bunun Türkiye’nin imajına ve ekonomisine verdiği zararın getirdiği endişe.
İnsan haklarını hiçe sayan geri gönderme siyasetinin ivme kazanması anlamındaki ikincisi de; yaklaşan yerel seçimler öncesi bu konuda kararlılık gösterip İstanbul gibi büyükşehirlerde sığınmacı nüfusun görünürlüğünü azaltıp halkın tepkisinin azalması ve muhalefetin elindeki kozların da alınması anlamındaki motivasyon.

ALTERNATİF SİYASETİN GEREKLİLİĞİ

İnsan hakları merkezli siyasetler ile ekonomi, tarım, eğitim, sağlık ve hukuk alanlarındaki empati yapma becerisini sığınmacılar söz konusu olduğunda gösteremeyen, hatta oryantalistik, ötekileştirici, dehumanize edici reflekslerle hareket eden siyaset arasındaki farkı anlatabilmek için soğukkanlılığını hiç kaybetmemiş olan şu cümle örnek olarak verilebilir: “Suriyeliler ile Afganları da ayırmak lazım. İlkinde savaş gibi bir zorunluluk var ama ikincisi başlı başına bir güvenlik sorunu!”

Ne yapmak lazım şimdi? Bardağın dolu tarafına mı bakmalıyız? En azından Suriyelileri ayrı bir yere koyduğu için sevinmeli miyiz? Afganların neden buralara geldikleri, üçüncü devletler açısından bilinçli bir politikanın ya da birtakım istihbarat/mafya karışımı çetelerin kurbanı olup olmadıkları ayrı bir konu. Buna komplo muamelesi yapmadan uzun uzadıya tartışmak da mümkün; lakin o Afganların da birer insan oldukları, binlerce kilometre yolculuklarda nice trajediler yaşadıkları, ülkemize girdikleri andan itibaren de onların da haklarının doğduğunu, bunlara ilişkin uluslararası kriterler içeren metinler olduğunu da bir kenara not edelim.

Bu siyaseti merkeze alanlar da zannımızca her zaman kazançlı çıkarlar. Topluma da kazandırırlar. Tabii bu siyasetin başarılı olması aynı zamanda ülkenizde şeffaf, denetlenebilir, güçler ayrılığına dayalı öngörülebilir bir adalet ve ekonomi sistemi kurmakla mümkün olur. Tamamlayıcı gerekler bunlardır. Bunlar yoksa her türlü psikolojik harekât unsurlarının yönlendirmeleri, algı operatörlerinin gayretleri toplum üzerinde çarpan etkisi yapar, yapıyor da. O halde soru: “Peki bu insanların günahı ne?” Yok aslında hiçbir günahları. Herkes gibi yiyip içiyor, çocukları eğitim alsın istiyor, kendisini ve ailesini ayakta tutabilmek için bazen sigortasız çalışmaya, emeğinin sömürülmesine razı geliyor. Bazen de tıpkı herkes gibi arada suçlar işliyor, bazen hiç suçları yokken lince tabi tutuluyor…vs. vs. İnsan olan ne yapıyorsa onlar da yapıyor.

Şimdilerde ise hayatları kadar aileleri, çocukları ve geçimleri de tehdit altında.

‘AYRIMCILIK YASAĞI’ UYGULANMALI

Ara başlık, Sığınmacı Hakları Platformu’nun 19 Eylül 2023 tarihli bildirisinden. Başlık bu; zira iktidarın sığınmacılara ilişkin siyasetinde ayrımcılık yasağına ilişkin henüz adımlar atılmışken, özellikle diğer üç maddede ciddi sıkıntılar söz konusu.
Bildiri şu cümleyle başlıyor:

“Türkiye’nin güvenlikçi perspektife veya mülteci karşıtı kesimlerin tepkilerini yatıştırmaya indirgenmemiş, evrensel tecrübeyi ve Anadolu’nun kadim kucaklayıcı geleneğini gözeten, adalet ve hak temelli, tutarlı ve uzun erimli bir göç politikasına ihtiyacı var.”

Bu yaklaşım mucibince atılması gereken beş adım tespit etmişler:

Göç İdaresi Başkanlığı’nın 28 Temmuz’da yayınladığı “İstanbul dışındaki bir ilde kayıtlı olmasına rağmen İstanbul’da ikamet eden Suriye uyruklu yabancıların, 24 Eylül 2023 tarihine kadar kayıtlı oldukları illere dönmeleri” tebliği geri çekilmeli.

İstanbul’da ikametgâh gösterebilen, çocukları okula kayıtlı olan, bir işyerinde çalışan ve ailesinin geçimini sağlayan kişilere İstanbul ikamet hakkı verilmeli; bu kişiler kayıtsız olma durumundan çıkarılmalı.

Sığınmacılara yönelik seyahat özgürlüğü sınırlamalarına son verilmeli; Türkiye içinde iş bulabildikleri şehirlerde aileleriyle berber yaşayabilmeleri için ikamet hakkı tanınmalı.
Objektif bir temeli olmayan ve sıklıkla keyfi biçimde koyulduğu değerlendirilen “tahdit kodu” aracılığıyla bireyleri her an sınır dışı edilebilir duruma getirme uygulamasına, insanları “gönüllü” adı altında geri dönüşe zorlamaya ve bu süreçte yargı kararlarıyla sabitlenen hukuka aykırı diğer tüm muamele ve işlemlere son verilmeli.

Ayrımcılık yasağı uygulanmalı; ırkçılar ve diğer ihlalciler için sığınmacılar kurbanlaştırılmamalı ve bu ülkede kaldıkları sürece her türü istismara kapı açan “bir saldırının mağduru dahi olsa gönderilme” korkusundan masun olarak yaşamaları sağlanmalı. Suriyelilere ve Afganistanlılara yönelik saldırılar ve diğer tüm ihlaller etkili biçimde soruşturulmalı ve ihlaller hukuk tarafından cezalandırılmalı.

Hâlihazırda yaşadığımız, seçimler sonrasında da iyiden iyiye kanayan yara haline gelen hukuksuzluklara ilişkin talepler bunlar. Tabii bunlara bizzat devlet eliyle işlenen ve zaman zaman sosyal medyaya da yansımış olan bazı göç idarelerindeki kötü muamelelere son vermeyi de eklemek gerek. Mademki muhalefet eliyle desteklenen medya görüntülü operasyonel hesaplarla samimi ve ciddi bir mücadeleye girişiliyor, o halde bunların devlet ve güvenlik bürokrasisi içindeki mahfilleriyle de hukuk nezdinde bir hesaplaşmanın gerçekleştirilmesi kaçınılmazdır. “Sivil” alandaki mecralarla mücadeleyi önceleyip buradaki denetimi kadük bırakırsak, hem ülke imajı yerlerde sürünmeye devam eder hem de bu sürecin insani ve ekonomik yüküne de katlanmak zorunda kalırız.

‘ÜÇÜNCÜ YOL’ SİYASETİNE İHTİYAÇ VAR

Sonuç olarak popüler iklim ne buyurursa buyursun, gerek Meclis’te grubu olan partilerin gerekse Meclis İnsan Hakları Komisyonu’nun sivil toplumla da işbirliği içinde insan/sığınmacı merkezli bir politikaya hem toplumu hem de siyaseti davet etmeleri gerekmektedir. KHK’lar, mülakat sistemi, infaz yasası, düşünce ve ifade özgürlüğü, enflasyon, emeğin sömürülmesi, gelir adaleti vb. konularda gösterilen hassasiyetlerdeki motivasyon ne ise aynıyla vaki bu alanda da sahici, samimi ve yapıcı bir siyaset tarzı ve diline ihtiyaç var. Bu alanda da üzüm yemenin yollarını araştırmakla yükümlüyüz. Siyaset ve toplumla doğru iletişim kadar, hiçbir konuda kulağımızın üstüne yatmadan sorumluluk almanın zarureti ortadadır.

Mülteci sorununun “günah keçileri” ilan edilmek istenen mağdurlarla hiçbir ilgisi yoktur! Aslında o mağdurları sorun olarak gören ve algı operasyonlarından etkilenen kitlesellik de hem palyatif/konjonktüreldir hem de sorunun sadece bir bölümünü yansıtmaktadır. Asıl kaynaklar küresel sömürü ve işgal politikaları, bölgesel despotlar, ulusalcı egosantrizm, resmî ideolojiye dayalı endoktrinasyon, her ülkede motivasyonları ve refleksleri benzer olan yabancı düşmanlığı ve ırkçılık, popülizmi kader belleyen zihniyet, kötü ekonomi politikaları, entegrasyon politikalarındaki ayak sürümeler/zaaflar ve meselenin çözümündeki vicdan ve vizyon sorunudur.

Bu başlıkların her birinin masaya yatırılması elzem olmakla birlikte pratik önceliğimiz insan merkezli yaklaşımın korunup öne çıkarılması ve bu yaklaşımda kararlılık ve istikrar sağlanmasıdır. Bu sinerjiyi yakalayabilecek bir Göç Bakanlığı’na, sivil toplumla birebir ve sahici ilişkiler kuracak bürokratik kadrolara, bu hedefe matuf araçları doğru kullanacak, suistimallere de geçit vermeyecek bir zihniyet inşasına ivedilikle ihtiyaç vardır.

BAHADIR KURBANOĞLU KİMDİR?

İzmir Saint-Joseph Koleji (1984), Galatasaray Lisesi (1988), İstanbul Üniversitesi Sosyoloji (1995) mezunudur. 1991 yılından itibaren uzun yıllar Haksöz dergisi ve Haksözhaber sitelerinde yazarlık, Ekin Yayınlarında editörlük yaptı. “İskilipli Atıf Hoca, İstiklal Mahkemelerinin Tarihi Misyonu ve Şapka İnkılabı”; “Şeyh Said, Bir Dönemin Siyasi Anatomisi”;“Adalet, Hukuk, Merhamet” başlıklı üç kitabı yayımlandı. Özgür Düşünce ve Eğitim Hakları Derneği’nde (Özgür-Der) insan hakları ve sivil toplumsal faaliyetlere ilişkin çalışmalarda bulundu.2016-2019 yılları arasında Hilal TV’de hafta içi her gün yayınlanan “Sözü Esirgemeden” adlı siyasi analiz programının yapım ve yönetimini üstlendi.