5.000 TL’ye kanmayın! Milyonlarca emekliye yüzde 30 şoku

Emekli maaşı zammıyla ilgili detaylar gelmeye başlarken yapılan son duyuru herkesi şoke etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Kabine toplantısının ardından emeklilere bir seferliğine 5 bin TL'lik bayram ikramiyesi verileceğini duyurdu. Gelen açıklama sonrası vatandaşlar 'Emekli maaşlarına ne kadar zam yapılacak? 2024 emekli maaşı ne kadar olacak?' sorularını araştırmaya başladı. Ünlü Ekonomist Cahit Saraçoğlu üstüne basa basa uyardı. 5 bin TL'ye kanmayın! Milyonlarca emekliye yüzde 30 şoku. Kimse bunu bilmiyor ancak duyunca şok olacaksınız. İşte Cahit Saraçoğlu'nun dikkat çeken açıklamaları...

ÜNLÜ EKONOMİST UYARDI: 5 BİN TL'YE KANMAYIN!

Emekli maaşı zammıyla ilgili flaş gelişme! Gelen bayram ikramiyeleri sonrası milyonlarca emekli '2024 emekli maaşı ne kadar olacak?' sorularını araştırırken ünlü Ekonomist Cahit Saraçoğlu'ndan korkutan uyarı geldi. 2008 yılına kadar emekli maaşı, milli gelirin yüzde 100’ü oranında artırılırken, 2008’den sonra yüzde 30’u kadar artırılmaya başlandığını belirten Saraçoğlu, şunları söyledi:

"20 yıl önce en düşük emekli maaşı, asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Emeklilerin maaşlarının her geçen yıl erimesinin önünü açan 5754 sayılı kanun, 1 Ekim 2008’de getirildi ve emekli maaşı, asgari ücret karşısında ciddi şekilde eridi. Sıra şimdi çalışanlara geldi! 2003’te 4a’lı en düşük emekli maaşı, asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Şimdi ise asgari ücret, en düşük emekli maaşından yüzde 13,4 daha fazlaya ulaştı. 2008 yılına kadar emeklilerin maaşları, milli gelirin yüzde 100’ü oranında artırılırken, 2008’den sonra milli gelirin yüzde 30’u kadar artırılmaya başlandı. Şimdi de 2024-2026 dönemini kapsayan orta vadeli programda (OVP) emeklilik sistemi kıdem tazminatının oranı da düşürülecek.

Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminde ilk ciddi reform, 1999’da 4447 sayılı kanunla getirildi. Düzenlemeyle, Türkiye’nin her yıl milli gelirindeki artışın yüzde 100 oranının emekliye yansıtılması yöntemi uygulanmaya başladı. Bu yöntemin temel nedeni; Türkiye’nin o yıl “borçlanarak mı, tüketimi artırarak mı” büyüdüğünün ücret gelirlerinde oluşturduğu farklılıktı. O nedenle artık sisteme prim ödemeyen, sadece yaşlandıkça sistemden para çeken emeklinin yaşam koşullarının mümkün olduğunca korunmasını sağlamak amacıyla bu kesimlerin maaşları, Türkiye’nin büyüme oranının yüzde 100’ü oranında artırılıyordu.

Türkiye, 2008’de ekonomide önemli bir viraja girdi. Yurt dışındaki mortgage krizinin yarattığı türbülans ekonomi yönetimini tedbirler almaya yöneltti. Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sonradan “kriz bizi teğet geçecek” diye ifade ettiği ekonomik sıkıntıyı aşmada, o tarihlerde sayıları 10 milyon civarında olan emeklilerin maaşlarını düşürme yöntemi izlendi.

Emekli maaşının asgari ücrete oranı nasıl değişti?

Ancak, 2008’deki ekonomik türbülansın etkilerini zayıflatmak amacıyla hemen ilk akla gelen emeklilere ödenen maaşlar oldu. 2008’den sonra emekli maaşlarının Türkiye’nin milli gelirinin yüzde 30’u kadar artırılması yöntemine geçildi. Yine 2008’e kadar olan primler de milli gelir artışı kadar primlenirken, 2008’den sonra yatan primlerin güncellemeleri de yüzde 30 oranında yapılmaya başlandı.

1999’da getirilen düzenleme ile prim güncellemelerinde, prim tutarı için önce mevcut enflasyon oranda artış uygulanıyordu. Sonra enflasyonla güncellenen tutarlar ayrıca milli gelire ekleniyordu. İşte emeklilere verilen ücretlerin düşürülmesi için sisteme müdahale edilmesine karar verilirken, bu eklenme kaldırıldı.

Daha vahim olan ise Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminde ilk ciddi reform olarak bilinen ve 1999’da 4447 sayılı kanunla getirilen düzenleme yok edilirken, emeklilere 1999’dan sonra 2008’e kadar fazladan yüzde 24 oranında ödeme yapıldığı gerekçe gösterildi ve o tutar geri alınmaya başlandı.

Böylece emeklilerin maaşlarının her geçen yıl erimesinin önünü açan ve reform olarak sunulan 5754 sayılı kanun, 1 Ekim 2008’de getirildi. 5754 sayılı kanun ile ayrıca 16 Haziran 2006’da yasalaşan 5510 sayılı yasaya tabi düzenlemeler de iptal edildi. 5510 sayılı Kanun ile getirilen sistemde de, 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme benzer şekilde sigortalıların hizmet yıllarına ait prime esas kazançları tahsis talep veya ölüm yılına güncelleniyor ve bu işlem için güncelleme katsayısı kullanılıyordu. Güncelleme katsayısı; her yılın Aralık ayına göre Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan en son temel yıllı tüketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranının (TÜFE) yüzde 100’ü ile sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla gelişme hızının (GH) yüzde 30’unun toplamına (1) tam sayısının ilave edilmesi sonucu hesaplanıyordu.

Sorunların başladığı dönem oldu

2008’deki yeni sistemde aylık, ortalama aylık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpılması sonucun hesaplanması ve “Aylık=Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı” şeklinde formüle edilmesi yöntemi izleniyor. Ancak, aylık bağlama oranına bağlı olarak reform öncesi çalışması olanlar ile reform sonrası çalışması geçenlerin emekli aylıklarında ciddi farklar oluşturdu. Yapılan düzenlemelerin birçoğunda bir durum düzeltilirken başka bir yerde sorunların ortaya çıktı. Burada da prim gün sayısını tamamlayan sigortalıların aktif çalışma yaşamından çekilerek, yeni insanlara iş imkânı sağlanması düşünülmüştü. Ancak başka bir gerçek durumun gözardı edildiği görüldü: Kişi prim gün sayısını tamamlamış yaşını veya sigortalılık süresinin dolmasını beklerken maddi geçimini nasıl sağlayacağı.

En düşük emekli maaşı yıllar içinde nasıl değişti?

Bu durum, kayıt dışı çalışmaya bir teşvikin önünü açtı. Çünkü kim aylığının düşmesini ister ki; siz çalışıyorsunuz prim ödüyorsunuz hem prim ödeme gün sayınız artıyor sonuç itibariyle aylığınız düşüyor. Böyle bir sistemin sağlıklı olması beklenemezdi. Nitekim, son aylara kadar sıkıntıları süren emeklikte yaşa takılanlar (EYT) oluşumu bu düzenleme ile oluştu.

Resmi veriler, emekli maaşının 20 yılda asgari ücret karşısında ciddi şekilde eridiğini gösteriyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre, Ocak 2002’de en düşük 4a emekli maaşı, 216,4 TL iken net aylık asgari ücret 163,6 TL idi. Bu durum, 4a’lı en düşük emekli maaşının, asgari ücretten yüzde 32 fazla olduğunu ortaya koyuyor.

Ocak 2003’te ise 4a en düşük emekli maaşı 332, asgari ücret ise 226 liraydı. Buna göre, 20 yıl önce 4a’lı en düşük emekli maaşı, asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Bu yılın (2023) Ocak ayında yüzde 50 artışla aylık net asgari ücret 8 bin 507 lira oldu. Bu artış 4a’lı emekli maaşlarında yüzde 30’da kaldı ve en düşük emekli maaşı ise 5 bin 871 liraya çıktı. 14 Mayıs 2023 seçimine haftalar kala Cumhurbaşkanı Erdoğan, 5 bin 500 lira olan en düşük emekli maaşının 7 bin 500 liraya çıkardı. Bu durumda ülkedeki en düşük emekli maaşı, asgari ücretin yüzde 13,4 daha altında kalmasına yol açtı."