Yeni ekonomi modeliyle cari fazlaya dönülmesi beklenirken Ekim 2022’de de açık patlak verdi. Son 4 yılın zirvesine ulaşan cari açık, 38.1 milyar doları geçti. Yılın ilk 11 ayında gelen yabancı paranın ağırlıklı olarak konuta gittiği görüldü. Net doğrudan yatırım girişinin yüzde 82’si (6.3 milyar dolar) yabancıların gayrimenkul alışından kaynaklandı.
Ekonomi yönetiminin aldığı kararlar ve yeni ekonomi modeli cari açığı bir türlü toparlayamıyor. Yeni modelle cari fazlaya dönülmesi beklenirken Ekim 2022 verileriyle birlikte cari açık son 4 yılın zirvesine çıkmış oldu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine göre; ekim ayında cari işlemler hesabı 359 milyon dolar açık verdi.
Cari açık, ocak-ekim döneminde ise 38 milyar 176 milyon dolar oldu. ‘Net hata noksan’ diye tabir edilen kaynağı belirsiz para girişi ise ocak-ekim döneminde 21 milyar dolar olarak kaydedildi. Ağırlıklı olarak gelen yabancı paranın konuta gittiği görülürken, ilk 11 aylık dönemde bu doğrudan yatırım olarak görüldü. Ocak-Kasım 2022 döneminde 10.3 milyar dolar yabancı yatırımı gerçekleşti. Doğrudan yapılan yatırımda bunun 5.1 milyar doları gayrimenkule oldu. Türkiye’den ise yaklaşık 4 milyar dolarlık yatırım yurtdışına çıktı. Böylece net doğrudan yatırım girişi 6.3 milyar dolar olarak gerçekleşti. Net doğrudan yatırım girişinin yüzde 82’si yabancıların gayrimenkul alışından kaynaklandı.
Türkiye İstatistik Kurumu, ekim ayına ilişkin konut satış istatistiklerini verileri de tabloyu ortaya koydu. Ekimde toplam konut satışları içinde yabancılara yapılan konut satışının payı yüzde 5,2 olarak hesaplandı. Yabancılara yapılan konut satışlarında ilk sırayı 2 bin 123 konutla Antalya aldı. Ekim ayında Rusya Federasyonu vatandaşları Türkiye’den 2 bin 23 konut satın almış oldu. Rusya Federasyonu vatandaşlarını sırasıyla 498 konut ile İran, 310 konut ile Irak ve 216 konut ile Ukrayna vatandaşları izledi. Listenin ilk 5’inde Avrupa’dan sadece Almanya var. Onu Kazakistan, Suudi Arabistan, Kuveyt, ABD ve Azerbaycan takip etti.
2018’DE BERİ EN YÜKSEK SEVİYEDE
TCMB, ekim ayına ilişkin ödemeler dengesi verilerini yayınlandı. Cari işlemler hesabı, ekim ayında, beklentilerin altında, 359 milyon dolar açık verdi. Cari açık, ocak-ekim döneminde ise 38 milyar 176 milyon dolara çıktı. Cari denge Ekim’de 359 milyon dolar açık verdi. Cari dengede aylık olarak yılın en düşük seviyesi görülürken, Ekim açığıyla birlikte cari denge 12. ay üst üste aylık açık vermiş oldu. Yıllık cari açık ise 43,5 milyar dolarla 2018’den bu yana en yüksek seviyesine çıktı.
SADECE EKİM AYINDA AÇIK 359 MİLYON DOLAR
Merkez Bankası’nın ekim ayına ilişkin açıkladığı verileri sıraladı. Ekim ayında cari işlemler hesabı 359 milyon dolar açık kaydetti. Altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı ise 8 milyar 643 milyon dolar fazla verdi. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı 6 milyar 463 milyon dolar oldu. Hizmetler dengesi kaynaklı girişler 6 milyar 702 milyon dolar seviyesinde gerçekleşti. Bu kalem altında, seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler 5 milyar 184 milyon dolar oldu.
KAYNAĞI BELİRSİZ PARA GİRİŞİ SÜRDÜ
‘Net hata noksan’ diye tabir edilen kaynağı belirsiz para girişi ekim ayında da devam etti. Ekimde net hata noksan girişi 660 milyon dolar oldu. Ocak-ekim döneminde ise net hata noksan girişi 21 milyar dolar olarak kaydedildi. Doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net girişler 743 milyon dolar oldu. Portföy yatırımları 302 milyon dolar tutarında net giriş kaydetti. Alt kalemler itibarıyla incelendiğinde, yurtdışı yerleşiklerin hisse senedi piyasasında 417 milyon dolar ve devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 125 milyon dolar net satış yaptığı görüldü.
‘GELİŞME VAR AMA KIRILGANLIK SÜRÜYOR’
Ekonomistler de Ekim ayı verilerini değerlendirdi. Ekonomist Prof. Dr. Serap Durusoy “Yıllık cari açık 43.5 milyar dolarla son dört yılın en yüksek seviyesine ulaştı. İşsizlik ise ekimde yüzde 10,2 ye yükseldi. Yine zirveyi kimselere bırakmıyoruz” dedi. Sosyal medya hesabından yorum yapan Prof. Dr. Öner Günçavdı ise “Cari açık tam gaz artmaya devam ediyor. Ama önceki aylardan iki farkla. Birincisi finansal hesaplarda gelişme var. Dışarıdan para girişi olmuş. İkincisi Net hata noksan artmaya devam etmiş. Yani finansmanda iyileşme yaşanmış. Sonuç: Kırılganlık devam ediyor” diye konuştu.
‘TURİZM GELİRLERİNİN ÖNEMİ BÜYÜK’
CHP Genel Başkan Yardımcısı Faik Öztrak ise verilerle ilgili şunları söyledi: “Güya; faiz inecek, TL değer kaybedecek, ihracat patlayacak, cari denge fazla verecek. Döviz rezervleri coşacak, TL Değer kazanacak, enflasyon düşecekti. Sonuç: Cari açık sadece bir yılda 20’ye katlandı. Çin işi, Maçin işi dediler. Cehaletleriyle milleti perişan ettiler. İlk 10 ayda patlayan cari açık kaynağı belli yollardan finanse edilemeyince, iş yine kaynağı belirsiz finansmana havale edilmiş. Bu dönemde kaynağı belirsiz finansman girişi, 2 kattan fazla artarak, 21 milyar dolara çıkmış. Bu şekilde 2018’de kırılan rekor, şimdiden egale edilmiş. Rakamları ne kadar makyajlarlarsa makyajlasınlar, ortada değişmeyen bir hakikat var. 2010’dan sonra bu ülkede ne oldu da kaynağı belirsiz para girişi şaha kalktı? Bu paralar kimin? Hırlının mı, Hırsızın mı?”
11 AYLIK AÇIK 38.1 MİLYAR DOLARA ÇIKTI
Yurtdışındaki tahvil ihraçlarıyla ilgili olarak, bankalar 1 milyar 394 milyon dolar net geri ödeme yapmışken genel hükümet ve diğer sektörler, sırasıyla 2 milyar 500 milyon dolar ve 22 milyon dolar net kullanım yaptı. Diğer yatırımlar altında, yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları 1 milyar 651 milyon dolar net azalış kaydetti. Yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları, yabancı para cinsinden 935 milyon dolar ve Türk lirası cinsinden 483 milyon dolar net artış olmak üzere toplam 1 milyar 418 milyon dolar net artış kaydetti. Birincil gelir dengesi kalemi 652 milyon dolar net çıkış, ikincil gelir dengesi kalemi ise 54 milyon dolar net giriş kaydetti. Bunun sonucunda, ocak-ekim dönemi cari işlemler açığı 38 milyar 176 milyon dolar olurken aynı dönemde altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 43 milyar 41 milyon dolar fazla verdi. Resmi rezervlerde bu ay 5 milyar 059 milyon dolar net artış gözlendi.
‘NET HATA NOKSAN 1984’DEN BERİ İKİNCİ ZİRVESİNDE’
Ekonomist İris Cibre “Cari işlemler hesabı ekimde de açık verdi fakat beklentinin altında 359 milyon dolar. Ocak-Ekim 38.2 milyar dolar açık var. Hesaplama sistemi düzeltilmesiyle Net Hata Noksan kalemi Ocak-Ekim 21 milyar dolar, 1984’den beri ikinci en yüksek Net Hata Noksan. Cari açığın yüzde 55’i Net Hata Noksan ile karşılanmış. 2013’den beri birikimli olarak Net Hata Noksan kalemi (düzeltmeler sonrası iyileşme ile) 37.5 milyar dolar gerçekleşti. TCMB’de bulunan efektif yabancı banknot da aynı hızla artış sağlıyor. Dış ticaret haddi 2020’de 98.3 iken bugün aylık iyileşmeye rağmen 74.4. Yani ucuza ihraç ederek yedirip içirdiğimiz yabancı ülke vatandaşlarına karşılık pahalıya ithal ederek kendi vatandaşımızı yedirip içirmiyoruz. İhracatımız yavaşlamaya başladı yıllık yüzde 1,1. Fiyatlar ise ancak yüzde 1,8 artmış. Aylıkta miktarda sert düşüş var. İthalatımızda ise miktar yüzde 21 artarken fiyatlar yüzde 8 artmış, aylık bazda yavaş bir düşüş var. Dış ticaretimizi ne güzel de şekillendirmiş yerden bitme para politikaları. Avrupa’nın yavaşlamasının etkilerini açıkça görüyoruz. Önümüzdeki aylarda daha fazla göreceğimizi düşünüyorum” yorumunu yaptı.
TURİZM DÖVİZLERİ DERMAN OLDU
Ekonomist Mustafa Sönmez de “Ekim’de büyümenin yavaşlaması ile dış ticaret açığı indi. Turizm gelirleri tırmandı. Cari açık 360 milyon dolarda kaldı. Gayrimenkul satışı, borsaya giriş ve ‘dost ülke’ dövizi ile Ekim’de 4.7 milyar dolar dış sermaye girişi yaşandı. Kaynağı belirsiz giriş 660 milyon dolar. Rezerv 5 milyar dolar arttı. 10 aylık cari açık 38.2 milyarı, yıllığı 43.5 milyar doları buldu. 10 ayda turizm dövizleri 33 milyar dolarla cari açığa derman oldu. 10 ayda 24 milyar dolar sermaye girdi. Kaynağı belirsiz giriş 21 milyar doları buldu, rezervler 6.3 milyar dolar arttı. Cari açığa 12 aylık, yani yıllıklandırılmış olarak bakınca 43.5 milyar dolar görünüyor. Geçen yıl 8.6 milyar dolardı. Durumu biraz turizm kurtarmış 14 milyar dolar artışla. Dış kaynak girişi 26 milyar dolar, 12.6 milyar dolarda kaynağı belirsiz girse de yıllık rezerv azalışı 5 milyar dolara yakın. Bu veriler şunu ortaya koyuyor: Yıllık büyüme yüzde 4-5’i bulsa da bu büyük bir cari açık ile mümkün oldu. Ucuza ihracat, turizm, ucuza gayrimenkul satışı ile oldu. Dış borçlar arttı ve zulaları (net hata noksana) taşımaya rağmen, rezervler 5 milyar dolar azaldı. Döviz üstünde basınç azalmadı birikiyor” yorumunu yaptı.
