İbn-i Heysem, görüntünün nasıl ve nerede oluştuğunu açıklayan ilk kişi olmakla birlikte, bilimsel çalışmaların, matematiksel ispatlara dayanan deneyler ve belirlenmiş prosedürler eşliğinde yapılması gerektiğini savunan ilk kişi idi, bu da onu bilimsel yöntemi kullanan ilk bilim insanı yapıyordu…
İBN-İ HEYSEM KİMDİR?
Bilimsel yöntemi ilk defa kullanarak, tarih kitaplarına ilk bilim insanı olarak kaydedilen İbn-i Heysem 965'te Basra'da doğdu. Öğrenim hayatına yine Basra’da başlayan ünlü bilim insanı, zamanının çok ilerisinde fen ve din ilimleri de burada öğrendi. Kendini daha iyib geliştirmek adına Bağdat’a göç ettikten sonra, pozitif bilimlere yoğunluk verdi. Şöhrete kavuşması ise, özellikle fizik, matematik, metalürji, astronomi ve mühendislik alanlarındaki çalışmalarıyla oldu.
Sadece teorik açıdan değil pratikte de öğrendiklerini uygulayan İbn-i Heysem, büyük gayretleri sonucunda önemli başarılar ve neticelere ulaştı.
MISIR’A DAVET EDİLDİ
Ünü ve başarıları başka memleketler tarafından da duyulunca, Mısır’da bulunan Fatimi Devleti’nin hükümdarı El-Hakim, İbn-i Heysem’i Mısır’a davet etti. Mısır’a gitmeden önce Nil Nehri ile alakalı bir sulama projesi hazırlayan ve teknik çalışmalarda bulunan İbn-i Heysem, Nil Nehri’nin sularından nasıl faydalanılabileceğine araştırmalar yaptı.
İbn-i Heysem, Mısır’a geldiğinde Fatimi hükümdarı El-Hakim’e projesini ve çalışmalarını açıklayınca, hükümdar, ona her türlü yardım ve destekte bulunacağını söyledi. Tasarladığı projesini hayata geçirmek için Nil Nehri’nde incelemelerde bulunan İbn-i Heysem, o günün şartlarında bu projenin olumlu sonuç vermeyeceğini fark etti ve hükümdardan affını istedi.
Bu başarısızlığının ardından hükümdar El- Hakim’in kendine gösterdiği alakadan vazgeçeceği endişesi ile çok fazla göze çarpmayan bir yere çekilip, hükümdardan ve saraydan uzakta bilimsel çalışmalarına devam etti. Yürüttüğü gizli çalışmalar neticesinde birçok esere imza atan İbn-i Heysem, çalışmalarının en verimli zamanlarını hayatının bu devrinde gerçekleştirdi.
ARİSTO’NUN HATALARINI GÖSTERDİ
İbn-i Sina ve Birûni ile çağdaş olan İbn-i Heysem, zamanının tüm ilim alanlarında bir otorite haline geldi. Keskin bir zeka, muhakeme görüş ve anlayışa sahipti. Batlamyus ve Aristo’nun eserlerini inceledi ve fark ettiği hatalarını onlara gösterdi. Bu eserlerin özetlerini çıkararak Arapça’ya çevirisini yaptı. Tıp biliminde derinlik kazanırken, geometri bilimini mantık bilimine uyguladı. Apollonius ev Öklit’in sayısal ve geometrik metotlarını geliştirerek, pratik uygulama alanlarına yol gösterdi. İnşaatçılık alanında geometri ve matematiğin uygulamasına ön ayak oldu.
DÜNYA’NIN KAİNATIN MERKEZİNDE OLAMAYACAĞINI SÖYLEDİ
Eski medeniyetler tarafından kullanılan ve bilinen geometri, astronomi ve matematik bilimlerini yeniden inceleyerek ilmi eleştirilerini ortaya koydu ve bu alanlarda kendi bakış açısını bilim dünyasına sundu. Örneğin, Batlamyus ve Aristo’ya ait olan ve dünyanın kainatın merkezi olduğunu savunan görüşleri üzerindeki kuşku ve itirazlarını ifade etti. Dünya’nın kainatın merkezinde yer aldığı bir sistemin kesin olamayacağı ve uzayda daha başka sistemler olabileceği bununla birlikte, güneş sisteminin de var olduğunu belirtti. Sonuç olarak İbn-i Heysem’den asırlar sonra, Nureddin Batrucî ve İbnu’ş-Şâtır, sonrasında ise Kepler ve Newton, Güneş sistemi bakış açısını kabul ettiler ve Dünya’nın bu sistem içinde olduğunu söylediler.
ESERLERİ
• Astronomi Gözlemlerinin Nitelikleri Üzerine
• Tıp Sanatı Üzerine
• Aristoteles'in Çalışmaları Üzerine
• Mercekler Üzerine
• Archimedes'in Küre ve Silindiri Üzerine
• Eukleides ve Ptolemaios'un Optik Bilgisi Analizi
• Apollonios'un Konikası Üzerine
• Samanyolu Üzerine
• Gölgelerin Nitelikleri
• Ptolemaios'un Görüşleri Üzerine Kuşkular
• Ayın Hareketi Hakkında
• Dairenin Dörtgenleştirilmesi Üzerine
• Mesaha Usulü Üzerine
• Kıble Yönünün Hesapla Belirlenmesi
• Eukleides'in Elementlerinin Beşinci Postulasının Şerhi
• Bütün Meskûn Yerler İçin Kıble Yönünün Belirlenmesi
• Evrenin Yapısı Üzerine
• Ayın Işığı Üzerine
• Yıldızların Işığı Üzerine
• Yıldızların Görünmesi Üzerine
• Yakan Küreler Üzerine
• Işık Üzerine
• Gökkuşağı ve Hâle Üzerine
• Tutulma Üzerine
• Küresel Aynalar Üzerine
• Parabolik aynalar üzerine
• Kitab el-Menâzır
