Günümüzde şiirleri ve özlü sözleriyle bilinen Ömer Hayyam, döneminin en önemli bilim insanlarındaydı biriydi. Fizik, metafizik, matematik, astronomi, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih ve şiir alanlarında değişik eserler yazdı. Kendi icat ettiği Celali takvimi, bazı devletler tarafından kullanıldı. İşte, Ömer Hayyam biyografisi...
Ömer Hayyam, yaşadığı dönemin en ünlü matematikçisiydi. Çeşitli bilim dallarında birçok eser yazmasına karşın eserlerinden sadece 18'inin adı biliniyor. Hayatını İran, Afganistan ve Anadolu'da geçirdi.
ÖMER HAYYAM'IN HAYATI
18 Mayıs 1048 tarihinde İran'ın Nişabur kentinde dünyaya geldi.
Ailesi çadır imalatı yapması dolayısıyla 'hayyam' (çadır yapan) takma adını aldı. Ömer Hayyam'ın tam adı Gıyaseddin Eb'ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam'dır.
Çocukluğunun bir bölümünü günümüzde Afganistan'ın kuzey bölgesinde bulunan Belh'de tanınmış bir araştırmacı olan Şeyh Muhammed Mansuri'nin yanında eğitim gördü. Bu eğitiminin ardından Nişabur bölgesinin en büyük hocalarından olan İmam Nişaburlu Mowaffaq'ın yanında eğitim gördü. Hayyam hayatı boyunca yorulmak bilmeksizin, gündüz vakitlerinde Cebir ve Geometri çalışmalarında bulundu.
aşadığı dönemin ünlü veziri Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah ile aynı medresede zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan eğitim görmüş ve hayatı boyunca her ikisi ile de ilişkisini kesmedi.
Evreni anlamak için, içinde yetiştiği İslam kültüründeki hâkim anlayıştan ayrılmış, kendi içinde yaptığı akıl yürütmeleri eşine az rastlanır bir edebi başarı ile dörtlükler halinde dışa aktardı.
MATEMATİKTEKİ 'X'İ BULDU
Ömer Hayyam, üçüncü dereceden bilinmeyen denklemlerle ilgili yazdığı bir eserinde bilinmeyen rakamın yerine Arapçada 'şey' anlamına gelen kelimeyi kullandı. Daha sonra bu eseri diğer dillere çevrilirken İspanyolcaya 'Xay' olarak geçti. Bu kelime ilk harfine indirgenerek bilinmeyen rakamın simgesi 'x' olarak kullanılmaya başlandı.
Ömer Hayyam, binom açılımını ilk kullanan bilim insanıdır. Genelde şiirlerindeki eğlence düşkünlüğünün belirgin olmasından dolayı rubaileri ile ünlendi.
CELALİ TAKVİMİNİ BULDU
Geçmişte yaşamış birçok ünlünün aksine Ömer Hayyam'ın doğum tarihi günü gününe bilinmektedir. Bunun sebebi, Ömer Hayyam'ın birçok konuda olduğu gibi takvim konusunda da uzman olması ve kendi doğum tarihini araştırıp tam olarak bulmasıdır.
Selçuk hükümdarı Melikşah'a danışmanlık yaptı ve geceleri astronomi çalışmaları yaptı. Kendi geliştirdiği Celali takviminin büyük bir kısmını tamamladı. Bu takvim, miladi ve hicri takvimlerden çok daha hassas ve hatasızdı.
ÖZGÜN DİLİ SAYESİNDE EVRENSELLİĞİ YAKALADI
Rubailerinde; dünya, var oluş, Allah, devlet ve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konularda özgürce ve sınır tanımaz bir şekilde akıl yürüttü. Akıl yürütürken, ne içinde yaşadığı toplumun ne de daha öncesi zamanlarda yaşamış toplumların kabul ettiği hiçbir kurala bağlı kalmadı, kendinden önce yaşayanların insan aklına koyduğu sınırları kabullenmedi, bir anlamda dünyayı, insanı, var oluşu kendi aklıyla baştan tanımladı. Bu nedenle de çağını aşarak 'evrenselliğe' ulaşmayı başardı.
Rubailerinin Türkçeye çevirisi birçok farklı çevirmen tarafından yapılmışsa da rubaileri Türk halkına sevdiren çeviri Sabahattin Eyüboğlu tarafından yapılmıştır.
TARİHTEKİ İLK BİLİNEN SAVAŞ KARŞITI
Okullarda Pascal üçgeni Fransız matematikçi Blaise Pascal'ın soyadıyla olarak öğretilen matematik kavramı aslında Ömer Hayyam tarafından oluşturuldu. Matematik, astronomi konularında dünyanın önde gelen bilim insanlarından biriydi.
Ayrıca Ömer Hayyam için tarihteki ilk bilinen savaş karşıtı eylemci yakıştırması da yapılmaktadır.
ÖMER HAYYAM ESERLERİ
* Ziyc-i Melikşahi. (Astronomi ve takvime dair, Melikşah'a ithaf edilmiştir)
* Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometriye dair)
* Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlere dair)
* Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetiğe dair)
* İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
* Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
* Risaletün fil İhtiyal li Marifet. (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
* Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke fransızcaya çevirmiştir.)
* Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
* Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik ilimine dair.)
* Risaletün fi'l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair).
* Levazim'ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
* Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
* Mizan'ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)
* Abdurrahman'el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ'nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
* Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
* Eş'arı bil Arabiyye (Arapça rubaileri)
* Fil Mutayat (İlim prensipleri)
